Dr. Aimé van Reydt: ‘t Limburgs es sjaoltaol

Aimé van Reydt doog oonderzeuk nao de meneer boe-op in Limburgse basissjaole aondach weurt besteid aon de Limburgse taol. Hei volg ‘n samevatting vaan zien bevindinge. En wat bliek: de sjaole doen väöl minder es wèttelek is touwgestande.

Aonleiing tot ’t oonderzeuk

In 1997 sjreef iech in mie proofsjrif Dialect en onderwijs in Emmen:

‘Aansluiten bij het bekende is tegenwoordig een algemeen aanvaard didactisch principe. Dit betekent dat in het standaardtaalonderwijs aan van huis uit dialectsprekende kinderen rekening gehouden moet worden met de thuistaal. Hiervoor bestaat ook een wettelijk kader: de Wet op het Basisonderwijs van 2 juli 1981 staat het gebruik van het dialect in de schoolsituatie toe (Artikel 9, lid 8). Bij het standaardtaalonderwijs aan van huis uit dialectsprekende leerlingen verdient een bi-dialectale aanpak daarom de voorkeur.’ (1)

Oondaanks de brei belaankstèlling veur mie proofsjrif heet dit neet geleid tot väöl verandering in de hawding die de sjaole in Limburg innumme tegeneuver ’t dialek, zoewie veer in ’t vervolg vaan dit artikel zalle zien.

Vaanaof 1997 is ’t Limburgs officieel es regionaol taol erkind oonder ’t Europees Handves veur regionaol taole en taole vaan minderhede vaan de Raod vaan Europa. Es gevolg heivaan weurt Nederland gecontroleerd door ’t Comité vaan Experts wat naomens ’t Comité vaan Ministers vaan de Europees Unie touwzuut op de zjuste naoleving vaan ’t verdraag. Um de drei jaor bezeuk ’t Comité vaan Experts de deilnummende len um te zien wie ’t mèt de naoleving vaan ’t verdraag steit. Dit is de zoegenaomde Monitoring Cycle. In de 4e runde vaan dee Monitoring Cycle heet ’t Comité vaan Ministers de Nederlandse otoriteite aonbevole um ’t oonderwies in ’t Limburgs op te waardere tot de staotus vaan e gewoen sjaolvak en ’t aonbod in dit vak oet te breie, ouch in de veursjaolse educatie. ’n Soortgelieke aonbeveling woort ouch gedoon door ’t Comité vaan Experts. (2).

82% vaan de respondente op de groet-Limburgse enquête wèlt tot kinder in ’t dialek weure opgeveujd. 70% gief aon tot op de radio en d’n tèllevisie mie Limburgs te hure moot zien. 64% liet wete tot dao stucturelen aondach veur ’t dialek in ’t oonderwies moot koume en tot ’t dialek zoe váöl meugelek gebruuk moot weure (60%). (3) Oet recent oonderzeuk (eind 2014) vaan ’t Een Vandaag Opiniepanel bliek tot mer leefs 75% vaan de Limburgers wèlt tot hun dialek behawwe blijf. ’t Euvergroet deil vaan de Limburgers, joonk en aajd, sprik nog ummertouw dialek, in alle laoge vaan de bevolking en in hiel väöl situaties. In tegestèlling tot ’t beleid op de kinderopvaank in Limburg heet ’t opgreuje in mie taole en dus ouch in ’t dialek ’n cognitief veurdeil veur ganse jong kinder. Allewel de literatuur euver dit oonderwerp neet einsgezind is, liekent ’t toch drop tot kinder die vaan jongsaofaon in ’t dialek en ’t Nederlands (of ander taolcombinaties) opgreuje, gein oondersjeid hove te vertoene of zelfs ‘ne veursprunk höbbe in hun taoleg en cognitief oontwikkeling vergeleke mèt eintaolege Nederlandse kinder. Twietaolege kinder kinne beter hoof- en bijzake oondersjeie es eintaolege kinder, ze kinne ziech beter concentrere, ze liere mesjiens gemekeleker nui taole en ze kinne ziech beter verplaotse in ’d’n andere’. Dit is belaankriek veur succesvol sjaol- en wèrkcarrières. Oet oonderzeuk bliek ouch tot twie- of mietaolege op latere leeftied geconfronteerd weure mèt dementie es eintaolege. Jong kinder die aofgeremp weure in ’t spreke vaan dialek weure geremp in hun taoloontwikkeling en geraak in hun geveul vaan welbevinde en zelfrespek.

Dees oonderzeuksrizzeltaote zien gemekelek te rijme mèt de meining vaan 64% vaan de respondente op de Limburg-enquête tot dao structurelen aondach veur ’t dialek in ’t oonderwies moot koume. Toch heet Limburg te make mèt väöl veuroordeile euver ’t spreke vaan dialek. Daobovenop weurt Limburg ummertouw eintaoleger en spreke ummertouw minder inwoeners dialek/Limburgs

’t Limburgs in de sjaol en taolbeleid?

’t Doel vaan mien oonderzeuk waor um e beeld te kriege vaan de opvattinge die in ’t oonderwies en bij de gemeintes in Limburg bestoon euver ’t gebruuk vaan ’t dialek en of e formeel taolbeleid geformuleerd is. Dees twie vraoge höb iech opgenome in ‘ne breef dee iech aon alle 33 gemeintes in Limburg gesjik höb. Via de site vaan gemeintes höb iech alle dao gemelde sjaole veur ’t basisoonderwies in Limburg (N=364) veur zoewied dao ’n emailadres te achterhole veelt, aongesjreve (N=170). Daoneve woorte de streektaolfunctionarisse in Nederland, zoewie ze gemeld weure op de site vaan streektaal.net benaoderd (N=12).

In Figuur 1 stoon de belaankriekste bevindinge op mien twie vraoge gemeld. In d’n ierste kolom steit de gemeinte of sjaol geneump. In d’n twiede kolom steit d’n daotum boe-op iech antwoord op miene vraoge gekrege höb gemeld. In d’n derde kolom steit wat veur opvattinge dao leve mèt betrèkking tot ’t gebruuk vaan dialek/Limburgs op sjaol. Es lèste steit in de veerde kolom of dao beleidsstökker zien, dat wèlt zègke of dao officieel documinte zien, wie en boerum me veur of tege ’t touwstoon vaan ’t dialek in de sjaolsituatie is.

Bevindinge

Figuur 1 liet zien tot 15 gemeintes geantwoord höbbe. Typerend veur de reacties die iech vaan de gemeintes oontvóng, is die vaan de gemeinte Leudal: ‘Bij deze wil ik u informeren dat wij in de gemeente Leudal geen beleid hebben met betrekking tot het spreken van Limburgs in de schoolklas. Het is aan de scholen om hier zelf een lijn in te trekken. Wij staan dus wel toe dat op school Limburgs wordt gesproken, maar de scholen geven hier zelf invulling aan en bepalen zelf wat er in de klas wordt gesproken.’ (9)

Of de reactie vaan de gemeinte Landgraaf: ‘Als reactie op uw verzoek kan ik u meedelen dat wij als gemeente geen specifiek beleid hebben over het gebruik van het dialect in het onderwijs. Als gemeente laten wij de daadwerkelijke invulling van het onderwijs aan de scholen zelf over.’ (10)

Kinmèrkend veur de reacties vaan de gemeintes is tot me ziech neet wèlt bemeuje mèt ’t taolbeleid op de sjaole. De einege oetzundering vörmp de gemeinte Mestreech. De reacties vaan de basissjaole zelf passe in dit petroen. Zoewie dees vaan ’n basissjaol in Brunssum: ‘In informele situaties bij leerlingen onderling wordt er Limburgs gesproken. In de gangen, op de speelpleinen, bij niet-lesgeboden taken. Oudergesprekken e.d. worden in het Limburgs gevoerd (indien beide partners Limburgs spreken) en ook collega’s onderling spreken Limburgs. In de lessen wordt alleen Nederlands gesproken.’ (directeur van de basisschool) (11).

Opvallend is, tot de kinderopvaank in Mestreech wel e beleidsplan heet. Dao-in steit: ‘Alle medewerkers spreken ABN met de kinderen. Alleen als het voor de veiligheid van een kind zinvol is, kan daarvan worden afgeweken en kan het kind worden toegesproken in de thuistaal.’

Ouch bij de peuterspeulzaole vaan Spelentere (12) heet me e beleidsplan. Me steit hei relatief positief tegeneuver ’t Limburgs: ‘In de gemeenten Gulpen-Wittem, Vaals en Simpelveld wordt dialect gesproken. Dit is voor heel veel kinderen en ouders de meest gesproken taal. Tevens is het ook de meest vertrouwde taal.’

’t Mies positief euver ’t Limburgs in ’t oonderwies is de provincie Limburg. Zoe sjrijf me: ‘Taal leeft in Limburg en maakt deel uit van de culturele identiteit van de Limburger’ (13). Vanuit het veld is een visie opgesteld getiteld Sjiek is mich dat!! ‘Om verjonging te realiseren is aansluiting met het onderwijs nodig in de vorm van bijvoorbeeld spreektaalcursussen, aandacht voor tweetaligheid in het onderwijs en ontwikkelen van materiaal voor de jongste jeugd.’ (14)

De gemeintes laote ’t taolbeleid dudelek euver aon de sjaole en de sjaole op hun beurt aon de individueel lierkrachte. ’t Spreke vaan dialek weurt touwgestande in informeel situaties meh ’t dialek c.q. Limburgs is gein instructietaol op sjaol en ouch gei zaakvak. Zoewel sjaole es gemeintes berope ziech op gein inkel meneer op artikel 9 vaan de Wèt op ’t Basisoonderwies boe-in steit tot sjaole aondach kinne sjinke aon ’t dialek. Boerum bereup me ziech neet op dit artikel um ’t oonderwies in ’t Nederlands en ‘t dialek aon te beeje?

Aonbevelinge

Zoewel de Nederlandse Riekseuverheid es de provincie Limburg zètte ziech in veur ’t bevordere vaan ’t oonderwies in ’t Limburgs. Dit es gevolg vaan de oonderteikening in 1997 vaan ’t Europees Verdraag euver de Minderheidstaole. Dezen inzat is nog neet dudelek trök te zien bij gemeintes en sjaolbesture. Artikel 9 vaan de Wèt op ’t Basisoonderwies zouw gebruuk kinne weure um ’t oonderwies in ’t Limburgs te stimulere. E veurbeeld wie dit gerealiseerd (15) zouw kinne weure is de taolsituatie in Friesland (16).

Op de site vaan de Friese kinderopvaank SFBO ((Sintrum Fryske Barne opfang – ‘Centrum veur opvaank vaan Friese kinder’) steit ‘nen opdrach veur studente vaan ROC’s. Zoe’nen opdrach dee bewusweuring veur mietaolege kinder stimuleert, lojt es volg:

Breng (op je stageadres) de taalsituatie van alle kinderen in de groep in kaart.

• Hoeveel kinderen zitten er in de groep?
• De oudste is… de jongste is… (in maanden)
• Kunnen de kinderen al praten? Kun je ook horen welke taal ze spreken?
• Noteer van elk kind apart:
  • de naam;
  • de leeftijd (in maanden);
  • welke talen er thuis gesproken worden (vader, moeder, broertjes en zusjes);
  • of ze zelf al praten;
• Maken kinderen opmerkingen zoals: ‘papa zegt buiten spelen en mem seit bûten boartsje?’
• Maak je ook mee dat kinderen Nederlands tegen een Nederlandssprekend persoon en Fries tegen een Friessprekend persoon spreken?
• Noem een paar voorbeelden van wat de kinderen zeggen, en hoe ze praten. Bijvoorbeeld: een één-woordzin met gebaren: naar het koekje wijzen en zeggen: ‘koekje.’ Of: een twee-woordzin: ‘ikke koekje.’
• Voer met twee kinderen een kort gesprek, probeer beide keren de kinderen wat te laten vertellen of uitleggen. Maak daar een verslag van.
• Leg een paar van bovenstaande vragen voor aan een leidster.
• Welke taal/talen spreken de leidsters zelf? Gebruiken ze zelf één of meer talen in het contact met de kinderen? (bijvoorbeeld: spreken ze Fries tegen de hele groep kinderen, in welke taal lezen ze voor, spreken ze tegen alle kinderen dezelfde taal als ze hen naar de wc helpen?)
• Vraag ook naar de motivatie van de leidsters: Waarom gebruiken ze één taal, of waarom juist meer talen in het contact met de kinderen?

Tot zoe wied deze opdrach um e beeld te geve vaan wie ’t Fries op de basissjaol geïmplementeerd kint weure.

’t Touwstoon vaan ’t dialek op de sjaole in Limburg in ’t oonderwies leit tot ’n win-winstuatie: ’t kump tegemoot aon de wins vaan de mieste awwers in Limburg, ’t zörg deveur tot kinder neet vervremde vaan hun primair leefumgeving en ’t kint leie tot beter (sjaol)rizzeltaote en taolege oontwikkeling.

Eindnote

1. Aimé van Reydt: Dialect en onderwijs in Emmen. Dissertatie. Thesis publishers Amsterdam, 1997.
2. European Charter for Regional and Minority Languages. p. 69
3. R. Belemans, 2002. Eindrapport over de Limburg-enquête. Gepubliceerd door de Road veur ’t Limburgs / Bureau Streektaal Nederlands-Limburg.
4. Dialect spreken is verbondenheid voelen. EenVandaag opiniepanel. Aan het onderzoek deden 22.855 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek vond plaats van 19 tot en met 24 november 2014. Zie ook het rapport ‘Sjiek is mich dat’.
5. Costa, Hernández & Sebastián-Gallés; Bilingualism aids conflict resolution: evidence from the ANT task 2008. Byalistok 1991. Effects of the second language on the first. P. 142, 146, 152.
6. Byalistok & Martin: Attention and inhibition in bilingual children: evidence from the dimensional change card task. 2004
7. Cornips, Van der Heuij & Francot: Staat het opgroeien in dialect het hebben van een goede woordenschat in het Nederlands in de weg? In Levende Talen Magazine, jaargang 102. 2015:8
8. Cornips, Leonie. 2012. Eigen en vreemd. Meertaligheid in Nederland.
9. E-mail van 13-2-2017
10. E-mail van16-03-2017
11. E-mail van 12-04-2017
12. E-mail van 2-5-2017
13. Toekomst voor erfgoed. Beleidskader met uitvoeringsprogramma Immaterieel erfgoed 2006 t/m 2019, p. 20.
14. Sjiek is mich dat! Visie op taal als erfgoed Dialect /streektaal, literatuur, taal- en volkscultuur in Limburg. 12-10-2015
15. Baquedano-López & Mangual Figueroa: Language Socialization and Schooling. 2011: 547.
16. Gino Morillo Morales. 2017. Es ich groter bin dan mag ik naar de basisschool! Analysing the Multilingual Landscape of Eijsden-Margraten’s Pre-School Playgrounds. Tilburg University/ Radboud University/Meertens Instituut (KNAW).