Algebra mit ein zaachte G

Column van Wim Kuipers*

Herinneringslandsjap

Probleme. Ich sjrief en sjrief, sjrapsjrief väöl mae waat wil ich. Mesjiens (mót det nag aafkalle) waat Joep Leerssen ein herinneringslandjsjap neumde. En det make. Beveurbeeldj  euver d’n ougs, ougs van de vröchte – veur de börgers: vröchte = graan; kaore (rog), weit (terf), gers en haver. Binje euver d’n doem, huipe (hokken maken), berm zitte die ónger Ech(t) miete heite. Wo ’t naetsig woor zat me de berm op eine baom van sjanse  (takkenbossen) – waem zól det nag ammaol…
Wiejer zien mien herinneringe zjwaor gedateerd, 60, 70 jaor haer, en van waat doe wiechtig woor veur de boere, dök veur  gans ‘t dörp, dao is bao nieks mie van euver. Dus…  Pienlikke vraog: waat veur landjsjap wils doe dich dan herinnere? Herinnere? Máke. Zeen waal. Ich gaon geweun wiejer.

Dartig jaor geleje

Begós mit te berichte euver de Literaire Pries van Veldeke –wiel dae dartig jaor geleje veur ‘t iers oetgereik is. Daonao  begós ein veerdeilige tv-serie euver de vleegramp in de Bijlmer, neergekómme in dezelfde flat (Kruitberg) wo ich gewoond höb. Ich volgde de serie en trökkiekerieje. Zoog det in det jaor onnag ’t Verdraag van Mesjtreech gebaore is. Wiejer de dinkelik aojste Limburgse krink van dialeksjrievers, dae van Colla Bemelmans, waat dinkt geer? In 1992 begós. En ze kómme nag geregeld biejein. Hulde. Genóg aanwirk veur ei landjsjap van de sjrieverie in ’t Limburgs nao 1992, vónj ich. Mae wie, en waem duit mit?

Sjooladvieze

De gezet van giester goof mich al get gróndj en sjtein. Kop op de veurpagina: Flink lager schooladvies voor groep 8 in Limburg. Det ‘flink’ mót verklaord waere. Geit um óngerzeuk van de Inspectie, die in gans ’t landj de advieze nao waat sjool lierlinge van groep 8 ’t beste haer kóste, volges de sjool dan, vergeleek mit de prestaties biej de injtoets. ’t Versjil tösse die twie woor in Limburg ’t gróts: 17,3 perzent. Angers gezag: ein op de zös Limburgse kienjer waerde door de sjool leger ingesjat es waat ze op dezelfde sjool paar maondj later lete zeen.

Algebra mit ein zachte G

Dao kan ich väöl biej (be)dinke. Neet det de wichter hiej sjtómmer zólle zien: de oetkómste van de CITO-toets bewieze det jaor nao jaor. Mae ja, me kan eine sjlechten daag höbbe (vlokker maedjes kónne al aan de regels zien), aafkieke of get gelök kónne ’t injsiefer weik make, dus waert wiejer gekeke. Thuissituatie!
Gaon v’r weer. Limburgse wichterkes zien sjtómmer es die van daobaove, jao toch? Allein al wie ze kalle. Algebra mit ein zaachte G, det kan nieks waere. Laot sjtaon chounioumetrie.

Noe kónt geer dinke: waat haet det óngerzeuk mit dialek of ’t Limburgs vandoon. ’t Kan zien det lierare ’t sjpraeke van dialek door de elders én de kienjer  naodeilig vinje veur de prestaties in ’t vervolgóngerwies. ’t Zoeheite Limburgs accent, de zangerigheid, gevolg van versjille in toonheugde, waat baove Horst neet veurkump, ja, det is rampzalig veur ’t liere van Grieks, natuurkunde en stereometrie. Kwatsj? Ich kan aevegood bewaere det de meiste fraudes in Limburg gein bewuste oplichting wore, mae raekenfuitjes door aangebakke dialek.

Limburgs sjrieve

Daag raekene, ich wil ’t euver gesjreve Limburgs höbbe, veural: woveur sjrieve Limburgers in ’t Limburgs, woveur neet. Is zoeget weitesjappelik óngerzóch? Neet det ich weit. Ich wies veurluipig op ein oetsjpraok (citaat) van de vurg jaor gesjtórve (prof. dr.) Flor Aarts, dae in zie book mestreechs, eus moojertaol (2001) zaet: ‘Dialeksprekers die good kinne sjrieve doen dat miestal in ’t Standaardnederlands’ – amen. Hae guf gein verklaoring, neet woveur me det duit en of det gultj veur alle dialekte, en waat good sjrieve zól zien. Liek Aarts hiej te suggerere det dialeksprekers die sjrieve mae NEET in ’t Standaardnederlands, dus minder good kónne sjrieve? Zoejao, dan is det zeiver in täötjes, sjtael ich van de Vlaominge.

Tongerse Schrijverskring

Euver Vlaominge gesjpraoke. Vurge vriedig veerde de Tongerse Schrijverskring ‘t 70-jäörig besjtaon. Ze-ve-tig. Fees, plus de prizzentasie van ein extra editie van ’t Jaorbook Plinius – estebleef. En dan te bedinke det Tongeren klamp 30.000 inweuners haet, wovan de helf boete de sjtad. Waal jeder jaor ei diek book mit poëzie, verhaole, haiku’s. En ein prachtige website. Mae wach ins: ich höb get geblajerd op die website: alles is in ’t Nederlandjs. Is det woveur ’t hiej duchtig ozelt, jóngere neet veur Oos Taal keze, gluive die mesjiens Aarts? Of wille ze gaaroet neet sjrieve? Dao höb ich nag väöl kalles euver.

*   Deze tekst is niet in het Nederlands vertaald omdat een vertaling te veel afbreuk zou doen aan het karakter ervan.