De taal van legendes en verhalen

Bokkenrijders

De Limburgse volkscultuur kent veel verhalen over mythische figuren en verschijnselen. Het bekendst is wel het verhaal over de Bokkenrijders, die volgens overlevering in de achttiende eeuw deze streek onveilig maakten door roofovervallen waarbij geweld en moord niet geschuwd werden. Hun naam ontlenen ze aan de sage dat ze zich uit de voeten konden maken door op bokken door de lucht te vliegen. Het is nog altijd niet duidelijk of er daadwerkelijk sprake was van wat we tegenwoordig “georganiseerde misdaad” zouden noemen of dat de overvallen gepleegd werd door individuele armoedzaaiers op zoek naar voedsel en kleding. Het resultaat was in ieder geval dat tientallen verdachten in naam van wet en orde door de toenmalige machthebbers op gruwelijke wijze werden gemarteld en terechtgesteld. Over de Bokkenrijders zijn talrijke publicaties verschenen waaronder die van Francois van Gehuchten: Bokkenrijders. De schande van Limburg Deel 1 en 2.

Heksenprocessen

Behalve processen tegen Bokkenrijders zijn er in Limburg ook talloze processen tegen vermeende Heksen gevoerd. Vanaf de vijftiende tot ver in de zeventiende eeuw was de brandstapel de laatste bestemming voor vrouwen die ervan verdacht werden zich op bezemstelen te kunnen verplaatsen. Vaak nadat de vrouwen wreed gemarteld waren, om ‘bekentenissen’ los te krijgen. Alleen al in september 1613 vonden zo op de Markt in Roermond 64 vrouwen de dood. Zij zouden de oorzaak zijn geweest van misoogsten, runderpest, de geboorte van gebrekkige kinderen, ziekten en andere rampspoed. Over Limburgse heksen heeft Jos Arets een boek geschreven: Heksen en duivels in de beide Limburgen.

Reuzen en kabouters

Ook Limburg kent zijn volksverhalen over reuzen en kabouters. Volgens overlevering zou er nog vóórdat er mensen woonden, in onze provincie een volk van reuzen geleefd hebben. Zij zouden verantwoordelijk zijn voor het graven van de bedding van de Maas en het opwerpen van de Limburgse heuvels. Tegenwoordig leven de reuzen nog voort in verschillende Reuzengildes die de provincie rijk is, onder meer het gilde van Gigantius in Maastricht, Sjtuf in Roermond en Valuas in Venlo. Over de oorsprong van verhalen over kabouters in Limburg heeft Ton van Reen een mooi boekje geschreven, ‘Klein Volk’ getiteld. Daarin wordt het vaak eenzame lot verteld van dwergen, kleine mensen die vanwege hun afwijking verstoten werden uit de gemeenschap en in het bos hun onderkomen en toevlucht moesten zoeken.

Legendes

Een legende heeft altijd een historisch of topografisch uitgangspunt. In oorsprong zijn de legenda de te lezen teksten van de levens van heiligen op hun feestdag. Legende betekent letterlijk: “wat gelezen moet worden”. De legende is heel vaak een schriftelijke overlevering. Ze werd verteld en voorgelezen met de bedoeling lering te trekken uit de levens van Christus, Maria en de heiligen. Doel van de legendes is en was altijd “stichting”. Het is bewezen dat ze op heel veel manieren en plaatsen heilzaam zijn geweest. In Limburg is er vrijwel rond elke plaats, kerk of kapel wel een legende verweven.