Column Leonie Cornips: studies van Lotte Thissen en Stefanie Ramachers

door Leonie Cornips
(Thoears door Har Sniekers)

Toeëncontrast in wäörd, en d’rbie huuere in Remunj

Twieë gans versjillendje proofsjrifte zeen versjene wo-in Remunj de hoofrol spuueltj.

Stefanie Ramachers deej fonologisch óngerzeuk mèt experimentele take. Zien studie is belangriek in ’ne waereldj wo-in spraekers van ’t dialek zich wie langer wie mieër aanpasse aan ’t Nederlands. Zien óngerzeuksvraog is wie baby’s, opgrujendj in Remunj mèt dialekspraekende aojer(s), zich óntwikkele in het waarnumme van ’n toeëncontrast in wäörd en of zie hie-in versjille van baby’s mèt allein mer Nederlandsspraekendje aojers.

In ’t Remunjs kan ’n waord wie ‘knien’ inkelvoud of mieërvoud oetdrökke: mèt dalendj-stiegendje toeën (sleiptoeën of accent 2) oetgesproeëke beteikentj ‘knien’ één konijn (=inkelvoud); mèt ’n dalendje toeën (val- of stoeëttoeën of accent 1) meerdere konijnen (=mieërvoud). Dit toeëncontrast wirktj ouch beteikenis óngersjeiendj in ’n waord wie ‘haas’. Mèt dalendje toeën bedoeltj de spraeker ’t huppelende beest met lange oren; mèt dalendj-stiegendje toeën ’n handschoen. In ’n waord mèt twieë lèttergrepe weurtj ’t nog complexer ómdet ’t woeërdtoeëncontrast dan interfereertj mèt zinsintonatie: ‘zeve’ mèt ’n dalendje toeën op de ieërste lèttergreep refereertj aan ’t wirkwaord zeven; mer mèt ’n gans vlakke toeën op de ieërste lèttergreep aan ’t ciefer zeven(=7). De complexiteit van dit toeëncontrast stèltj hoeëg eise aan baby’s es toekomstige spraekers van ’t dialek.

Ramachers haet vuuer häör óngerzeuk ’n kinjerlab in Remunj mótte fabricere. In totaal haet ze 54 dialekbaby’s in Remunj mèt 126 eintalige baby’s in Nijmegen tösse óngevieër ’n half en ein jaar aod, 41 dialek- en 40 Nederlandstalige peuters getestj en ouch nog 44 dialekvolwassene tösse 23 en 72 jaor en 43 Nederlandsspraekendje volwassene tösse 18 en 66 jaor mèt ein vergeleke.

Häör bevinjinge laote zeen det ’r tösse de dialek en allein mer Nederlandstalig opgrujendje baby’s gein versjil vas te stèlle is in wie ze ’t toeëncontrast waarnumme. Ouch de peuters versjille neet vanein in waarnumming van ’t toeëncontrast terwiel de volwasse dialekspraekers dit waal baeter doon den de loeter Nederlandstalige volwassene. Volges Ramachers zeen dees resultate vuueral te verklaore oet de complexiteit van ’t toeëncontrast in samehang mèt zinsintonatie en ’t variabele taalaanbod wo baby’s en peuters in Limburg mèt te make kriege.

Lotte Thissen deej linguïstisch-antropologisch óngerzeuk óm d’r achter te kómme wie minse taal gebroeke óm, in interactie mèt angere, beteikenis te gaeve aan de waereldj óm häör haer. Zien óngerzeuksvraog is cruciaal in de waereldj van vandaag wo-in minse ’n haojvas  zeuke in ’ne waereldj dae flot, ouch talig verangertj. Det haojvas zeuke luuj in processe van bènnesloete en dus ouch boetesloete  –’t ein kan neet zónger ’t anger– door taalgebroek. Minse bepaole op basis van nuances in oetspraak of keuzes tösse bevuuerbeeldj Remunjs of Neels of Nederlands of Turks of se d’rbie huuers of neet. Lotte verrichdje intensief veldjwerk óm zich te kriege op talige identificaties bènne de vastelaovesvereiniging de Katers en ’n supermerkt. ’t Volgdje de Katers veer maondj lang wo-in ’t gesprekke (44 oor) en videofilms (30 in totaal) opnóm, 346 foto’s maakdje en 55 pagina’s aan veldjwerknotities volsjreef. In de supermerkt haet zie nege maondj lang bie de kassa gewirktj en winkelwaar in sjape gespegeldj en gesprekke tösse personieël en klantje opgenómme (74 oor).

’t Remunj det in Thissens proofsjrif nao vuuere kumtj, is angers den in de studie van Ramachers, namelik ’n hieël versjillendj en ónvuuerspelbaar talig Remunj. De van origine Turkse slechter spriktj Marokkaans-Arabisch óm zien vleis aan te prieze en de Turkse eigenieër van de supermerkt spriktj dialek. Ouch observeertj Thissen ’ne man in de trein nao Remunj dae Arabisch, Ingels, dialek en Nederlands mèt ’n zaochte G doorein mingtj: ‘Wallah, vet grappig, ik steeds snooze, ineens is het tien voor zeven! (…)  jalla… safi, Insha’Allah. Ich bin er zoe’. Wiewaal minse dinke det ’n bepaoldje taal aan ’n specifieke plek gebónje is, hanjele ze dao neet haer in häör daagse taalpraktijke.

’n Belangrieke analyse van Thissen is det minse die zich boetegesloeëte veule door angere, zich zjus in det boetegesloeëte-zeen mèt ein verbinje. De slechter van de supermerkt vreugtj Lotte of het ouch boetelenjer is. Lotte antjwoeërdtj mèt: ‘half’ wo-op de slechter zaet: ‘Half bestaat niet meer, dan ben je buitenlander’. Zjus in det gedeildje boetelenjersjap kónne luuj zich vinje en zich thoes veule, ouch in Remunj en ederein kan dit gedeildje geveul óngervinje.

Droum

Zowaal de studie van Ramachers es van Thissen make gebroek van behöbbelike tiedrouvendje methodes. ’t Is óngeluiflik knap det zie häör studies succesvol höbbe aafgeróndj, vuueral es se betrachs det beie hieël intensief college höbbe gegaeve aan de Radboud Universiteit en Universiteit Mestreech.

Soms droum ik van langdorendj óngerzeuk det betaaldj kan waere: óngerzeuk det zo’n ach toet tieën jaor maag dore, wo-in de versjillendje specialisme wie die van Stefanie en Lotte aanein te koppele zeen. De methodologie en expertise van Lotte maaktj ’t mäögelik óm vuuer ’t óngerzeuk van Stefanie te wete te kómme wie aojers in Remunj ’t toeëncontrast in wäörd aanbeje aan häör baby’s en wie peuters zelf ’t waordcontrast gaon gebroeke. Wie dèk en in waatfer gebroekscontext mótte baby’s ’t toeëncontrast huuere óm ’t te verwerve en actief te gebroeke? Wie gruje baby’s en peuters in dialekspraekendje gezinne in Remunj talig op en wiene, wo en wie dèk en in waatfer gebroekscontext mèt welke sociale beteikenis spriktj de aojer dialek, Nederlands of angers mèt ’t kindj, mèt breurkes of zöskes en mèt de anger aojer(s), groeëtaojers, bure en vrinj?

De taalkundige theoretische kènnis van Stefanie maaktj ’t mäögelik óm intrigerendje vraoge in de data van Lotte te beantjwoeërde: gebroektj de van origine Turkse eigenieër ouch ’t zo complexe toeëncontrast in wäörd in zien Limburgs en zinsintonatie in zien Nederlands; gebroektj de vorst van de Katers in zien Nederlands naeve zinsintonatie ouch ein waordtoeëncontrast? ’Ne langere óngerzeukstied mèt complementaire methode en specialisme zooj nog mieër verdeping mäögelik make mer de financiering d’rvan zal waal ’ne  droum blieve.

Stefanie Ramachers. 2018. Setting the tone. Acquisition and processing of lexical tone in East-Limburgian dialects of Dutch. Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen, Faculteit Letteren.

Lotte Thissen. 2018. Talking in and out of Place. Ethnographic reflections on language, place and belonging. Proefschrift Universiteit Maastricht, Faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen.