Column vaan Gino Morillo Morales: Kalle v’r Limburgs, of spreken wij Nederlands?
‘t Miertalige landsjap op de peutersjpeelzale in Eèsjde-Mergraote
Ein van de meist kenmèrkende aspecte van Nederlands Limburg is ’t miertalige landjsjap, wao neet allein Nederlands, mer ouch anger tale waere gesjpraoke door inwoeëners, migrante, toeriste en bezeukers. Naeve al dees tale waert d’r ónnog sjteeds ’t Limburgs frequent gesjpraoke. Dit diverse talige landjsjap in Limburg is ónger angere truuk te vinje inne peutersjpeelzale waodoor kinjer met diverse talige achtergrónje (wie Turks, Nederlands of Limburgs) met mekaar in contact komme inne klas. Toch waere dees tale neet geliekwaardig gebroek: sommige tale waere gesjtimuleerd, wao angere waere vermeje.
Dit talige en sociale versjil zörg veur väöl vraoge. Namelik, waat beteikent ‘‘ne miertalige peutersjpeelzaal’ noe precies veur ‘ne specifieke persoeën of specifieke groep (dink den aan de leid(st)ers, kinjer en aajers, allemaol met versjillende achtergrónje)? Welke versjille in taalgebroek zien d’r tösse ‘groepe’? En wannier gebroek eemes ‘ne bepaolde taal, en met waem? Dit óngerzeuk geit nao in wiejverre d’r sjprake is van sociale, en dus talige ongeliekheid oppe peutersjpeelzale in Eèsjde-Mergraote.
‘ne Ploens inne literatuur!
In dit óngerzeuk zien d’r versjillende perspectieve toegepas um ’t miertalige landjsjap te analysere. Es ierste waert d’r vanoet ’t augpuntj van ‘taalsocialisatie’ gesjtèld det “[‘t] taalververwingsprocès sjterk waert beïnvloed door ’t procès um ’t bekwaam lid vanne maatsjappiej te waere” en [‘t] waere van ’n bekwaam lid inne maatsjappiej groeëtendeils gerealiseerd waert door taal(gebroek) en opgedaone kènnis euver de functies, sociale distributie en interpretaties in versjillende sociaal gespecificeerde situaties.” [1]
Wiejer besjteit d’r inne weitesjappelikke literatuur genne volledige euvereinsjtumming euver de veur- en naodeile van ‘miertaligheid’. Oet óngerzeuk nao twieëtalige kinjer bliek det zie in eine van häör tale ‘ne beperktere woordesjat höbbe es häör eintalige laeftiedsgenootjes [2], mer oet anger óngerzeuk specifiek nao twieëtalig Limburgs-Nederlands sjpraekende kinjer bliek det dit neet op geit. Zie score baove ’t lanjelik gemiddelde op Nederlandse woordesjattoetse [3].
Es derde is ’t taalbeleid oppe peutersjpeelzaal van belang aangezeen dit ’t gedraag vanne leid(st)ers beïnvloedt. In ’t taalbeleid van Spelenderwijs, de euverkoepelende órganisatie wao de peutersjpeelzale inne gemeinte ónger valle, sjteit det ’t Nederlands de voertaal is en daolangs leid(st)ers ouch ‘ne sjtreektaal moge sjpraeke, mer den veural inne individuele communicatie met ’n kindj [4].
Ouch de talige accommodatie, ’t bewös of onbewös aanpasse (convergere) of laote versjille (divergere) vanne maneer van sjpraeke [5], is in ‘ne miertalige umgaeving van belang. Accommodatie ken symmetrisch zien (dus: beide sjpraekers passe zich aanein aan) of asymmetrisch (eine sjpraeker past zich mier aan es de anger), en ken umhoeëg plaatsvinje (biejveurbeeld es eemes met ’n Limburgs accent ‘Hollandser’ probeert te klinke), of umlieëg.
’t Miertalige landjsjap in Eèsjde-Mergraote
’t ‘Miertalige landjsjap’ in Eèsjde-Mergraote besjteit oet leidsters die Limburgs en/of Nederlands sjpraeke en kinjer die Limburgs en/of Nederlands sjpraeke en/of ‘ne angere taal van thoes oet meijkriege. Umdet neet alle kinjer (geliekwaardig) aan dees tale waere bloeëtgesjtèld oppe peutersjpeelzale, beteikent ‘miertalig landjsjap’ zeker neet ‘uniform landjsjap’.
Leidsters socialisere specifieke groepe kinjer op versjillende manere. Ein veurbeeld hiejvan is det kinjer die van hoes oet ’t Nederlands meijkriege door de leidsters gesocialiseerd waere in ’t gebroek van ’t Nederlands, zowaal inne individuele communicatie (1) es in de groepscommunicatie (2), biejveurbeeld es volgt:
(1) ‘n leidster taege Sarah (NL): “Ben jij bang voor beren?”
(2) ‘n leidster taege ‘ne gemengde groep: “Wie wil nog een beetje drinken?”
De leidsters vermieje ’t gebroek van ’t Limburgs met Nederlandssjpraekende kinjer, dus wannier ’n leidster Limburgs sjprik, weite zie det de boeëdsjap neet veur häör bedoold is. Baovendeen convergere de Limburgssjpraekende leidsters asymmetrisch richting de Nederlandssjpraekende kinjer (3) (dees leidsters passe zich waal aane kinjer aan, mer angersom neet).
(3) Giulia (NL) taege ‘n leidster (LIM): “Een groot worstje [heb ik gemaakt]!”
De leidster taege Giulia: “Ja, een groot worstje!”
Biej kinjer óngerling ligk ’t get ingewikkelder. Wannier Nederlandssjpraekende kinjer met ein sjpraeke, kènne zie geweun Nederlands blieve sjpraeke. Mer wannier ’n Limburgssjpraekend kindj met ’n Nederlandssjpraekend kindj kalt, past ’n Nederlandssjpraekend kindj zich neet aan (4).
(4) Tim (LIM) taege Maria (NL): “Ich woor dich gèt aan ’t vertèlle. Veur waare mit de fiets
van mama…”
Maria óngerbrik Tim: “Ja, maar ik […]”
Es d’r (talige) accommodatie plaatsvinjt tösse Limburgs- en Nederlandssjpraekende kinjer (waat neet vanzelfsjpraekend is, zie 5), den is ’t asymmetrisch: ’t Limburgssjpraekende kindj kalt den Nederlands, mer angersom gebeurt ’t neet (6).
(5) Sem (NL) taege mich (LIM): “Waar zijn de andere blokken?”
Ich taege Sem: “Daar zijn de blokken.”
Max (LIM) taege Sem: “Dao ligke die jao!”
(6) Tim (LIM) taege Maria (NL): “Als we gaan slapen en dan wakker worden dan gaan we zwemmen.”
(Iets later)
Maria taege Tim: “Het is ochtend!”
Tim taege Maria: “Het is ochtend!”
Maria taege Tim: “Hee, zullen we gaan zwemmen?
Tim taege Maria: “Jaaa!”
Maria taege Tim: “Het is een mooie dag om te gaan zwemmen! De handdoek mee, en alles nog veel meer.”
Tim taege Maria: “Alles nog veel meer!”
Maria taege Tim: “Jippie we gaan zwemmen!”
Umdet leidsters häöre taalkeus aafsjtömme op ’t kindj en de Limburgssjpraekenden häöre taalkeus aafsjtömme oppe Nederlandssjpraekende, kèn d’r gezag waere det de Nederlandssjpraekende kinjer neet actief deilnumme aane twieëtaligheid vanne peutersjpeelzaal (zie huure sjlechs aaf en toe get Limburgs oppe achtergrondj). Dit (taal)gedraag waert versjtèrk door ’t taalbeleid, waorin sjteit det ’t Nederlands de taal is waorin gecommuniceerd deent te waere door leid(st)ers, en det de regionale taal (Limburgs) veural veur individuele gesjprèkke deent [6]. Op dees maneer waert ’t Limburgs bepèrk bis ’t individuele domein, en sjlechs onger Limburgssjpraekende.
Veur kinjer die met ’t Limburgs opgreuje beteikent dit det zie gesocialiseerd waere in ’t gebroek van ’t Nederlands in educationele contexte die hiërarchisch zien bepaold. ’t Nederlands is de taal van instructie (bieveurbeeld in instructieleedjes, wie “Wij gaan opruimen”), terwiel ’t Limburgs deent veur de individuele gesjprèkke. Umdet ’t Nederlands in mier contexte, en sociaal belangriekere contexte waert gebroek, wie groepscommunicatie en instructies, is ’t de taal met de hoeëgere status. Fields[7] vermèldt det “[…] tale geliekwaardig zien, mer de sociale context waorin communicatie plaatsvinjt ongeliekheid tösse tale veroorzaakt” (miene vertaling).
Dees patroeëne observeer ich ouch in gesjprèkke met de leidsters. De leidsters bevestige de hoeëgere status van ’t Nederlands ten opzichte van ’t Limburgs. Zie vermèlde det ze inne kring bewös Nederlands sjpraeke, umdet messjien neet idderein Limburgs versjteit. ’n Gedachte die zo ‘natuurlik’ gewaore is det d’r neet biej sjtilgesjtaon waert biej ’t taegeneuvergesjtèlde: bewös Nederlands sjpraeke in groepscommunicatie is ouch ‘ne vorm van divergere (aafwieke) van de Limburgstalige kinjer. De leidsters vermèlde waal det ’t dialèk belangriek is en zie bliej zien det ze nog sjteeds Limburgs moge sjpraeke op dit niveau (in taegesjtèlling toet de basissjoeël). Toch passe zie in häör taalpraktieke, wie ierder vermèld, ‘ne duudelikke hiërarchische verdeiling tösse beide tale toe, waorin de kinjer waere gesocialiseerd. Baovendeen, es d’r geaccommodeerd waert tösse kinjer, den is dit einrichtingsverkier. Ouch op dees maneer waert de hoeëgere status van de Nederlandssjpraekende kinjer, die neet aan ’t Limburgs waere bloeëtgesjtèld, inne sociale orde nogmaals bevestig, waodoor beide tale effectief ongeliek zien.
Dees taalpraktieke waere ouch, wie ierder vermèld, wiejer gesjtimuleerd door ’t taalbeleid. Volges ’t huidige taalbeleid van Spelenderwijs is ’t Nederlands de taal veur groepscommunicatie en is ’t Limburgs bepèrk bis individuele communicatie, waodoor ’n Nederlandstalig kindj einvoudig um ’t Limburgs haer ken, mer ’n Limburgstalig kindj neet um ’t Nederlands haer ken.
Wie zuut ’t miertalige landjsjap d’r oet oppe peutersjpeelzale?
Samegevat is ’t Nederlands de hoeëgste taal inne sociale orde, want ’t is de taal dae inne meiste sociale en educationele activiteite gebroek waert, in groepscommunicatie waert gebroek, instructies, en hiërarchisch gedefinieerd is. ’t Limburgs daorentaege waert in minder belangrieke, individuele gesjprèkke gebroek en allein met Limburgstalige kinjer. Dit waert ouch bevestig door ’t accommodatiegedraag (de taalpraktieke vanne leid(st)ers biejveurbeeld), ’t taalbeleid en de opvattinge vanne leid(st)ers. Zie gaeve aan det ze bliej zien det ze nog Limburgs moge sjpraeke op dit niveau, mer zègke ouch det ’t Nederlands belangrieker is inne maatsjappiej. Door dit allemaol liere injer al gauw det dees tale inne praktiek ongeliek zien, ’t Limburgs lieëger sjteit es ’t Nederlands en det ’t Limburgs ‘ne exclusieve taal is dae allein deent veur diegenen die ’t van thoes oet meijkriege. Met ‘ne goeie versjpreijing van kennis euver twieë- en / of miertaligheid, ’n geliekwaardiger taalbeleid tösse ’t Limburgs en Nederlands wie det d’r ouch oppe Friese SFBO-peutersjpeelzale met ’t Fries en Nederlands is, en ’n inclusiever taalgebroek, kènne v’r d’r veur zörge det ’t Limburgs behaaje blief en doorgegaeve waert aan ‘ne volgende generatie die plat kalt.
Dit sjtök versjeen ierder op De Focus (in ’t Nederlands). Met dank aan redacteur Margaux Wienk.
[1] Ochs, E., & Schieffelin, B. (2001). Language acquisition and socialization: Three developmental stories and their implications. Linguistic anthropology: A reader, 2001, 263-301. Chichester: John Wiley & Sons Ltd. Pagina 2, mijn vertaling.
[2] Bialystok, E. (2009). Bilingualism: The good, the bad, and the indifferent. Bilingualism: Language and cognition, 12(1), 3-11. Pagina 4.
[3] Francot, R., van den Heuij, K., Blom, E., Heeringa, W. & Cornips, L. (2017). Inter-individual variation among young children growing up in a bidialectal community: the acquisition of dialect and standard Dutch vocabulary. In Language variation European Perspectives VIII. Studies in Language Variation. Selected papers from the Eight International Conference on Language Variation–European Perspectives VI. (Vol. 8, pp. 85-98). John Benjamins. Pagina 95.
[4] Spelenderwijs. (2015). Pedagogisch Beleidsplan. Online: https://www.spelenderwijs.nl/files/2306/pedagogisch beleidsplan+spelenderwijs_def_april2015.pdf
[5] Dragojevic, M., Giles, H., & Gasiorek, J. (2015). Communication accommodation theory. The international encyclopedia of interpersonal communication. Pagina 3.
[6] Spelenderwijs. (2015). Pedagogisch Beleidsplan. Online: https://www.spelenderwijs.nl/files/2306/pedagogisch beleidsplan+spelenderwijs_def_april2015.pdf. Pagina 11.
[7] Fields, C. D. (1997). Ebonics 101. What have we learned? Black Issues in Higher Education, 13, 18-21.