Interview mèt Wim Heijmans, winner vaan de Sjiek Literatuurpries

Euver waardering vaan vakjuries heet Wim Heijmans neet te klaoge. Ieder won heer tot twie kier touw de Veldeke Literatuurpries en pas geleie kaom dao nog de Sjiek Literatuurpries bij veur zie book D’r Jank van de tsiet. Deen titel zeet ’t al: Wim sjrijf in ’t Kirchröätsj en dat is de taol die häöm aon ’t hart ligk. Wee op ziene website www.kerkraadsdialekt.nl kiek, steit verstèld vaan d’n umvaank vaan zie Limburgstaoleg oeuvre. Al mie es tien jaor völt heer dee website mèt zien columns, feuilletons, gediechte, artikele en nog mie. Eder week ‘ne nuie column, eder veertien daog e nui gediech, miestal geïllustreerd mèt foto’s vaan eige hand, want neve sjrieve is fotografere ziene groetsten hobby.

Veer spreke Wim Heijmans in de HubBibliotheek vaan Kerkraoj. Lei Heijenrath, dee tot veur kort veurzitter vaan ’t bestuur vaan die bieb waor, is ouch debij. En Lei kint sjoen verhaole vertèlle euver wie die bibliotheek gewore is wat ze noe is: ’n inspirerende umgeving veur ederein dee vaan leze en cultuur hèlt, vaan joonk tot aajd. Meh ’t waor ‘nen hielen toer veurtot al die beuk via ’n locatie bij ’t zwumbad en daonao in e leegstaond winkelpand oeteindelek in ’t centrum vaan de stad terech waore. En daan ouch nog aongevöld mèt ‘ne kleinen theaterzaol. Wie daan ouch, noe is dao plaots genóg um e rösteg heukske op te zeuke veur eus gesprek mèt Wim Heijmans.

Kirchröätsj praote

’t Waor neet vaanzelfsprekend tot Wim wie heer joonk waor Kirchröätsj zouw praote. Zien ma koum oet Heerle en zienen opa waor ‘ne Braobender dee mèt zie gezin, boe-oonder Wim ziene pa, oet Duitsland gevlöch waor veur d’n ierste wereldoorlog. Ziene pa is daan ouch in Westphale gebore. In Kèrkraoj woort heer later hoofverbandmeister op de mijn. Heer praotde Hollands en lierde ’t Heerles vaan zien vrouw. Wim waor de jongste oet ’n hoeshawwe mèt 10 kinder, 5 meidskes en 5 jonges. En wie opmerkelek is ’t daan tot al die jonges Kirchräötsjer praote en de meidskes neet. Wim heet ziech ’t dialek, zjus wie zien breurkes, op straot en op sjaol eige gemaak. En zien zusterkes trokke klaorbliekelek mie nao hun ma. Of nao de begiene die op de meidskessjaol d’n deens oetmaakde.

Vaan wie heer op de lieger sjaol zaot wis Wim tot heer oonderwijzer wouw weure. Dat waor neet umtot heer ’t op die sjaol zoe nao ziene zin had. In tegendeil: ’t veulde veur häöm aon wie ’n gevaangenis. ’t Einege wat häöm op de bein heelt waore de eurkes veur en nao de lèsse en in de poos, es heer mèt zien sjaolkammeräötsjes kós speule. En daorum belaofde heer ziechzelf: es iech oonderwijzer bin gaon iech dat gans anders doen. Heer had nao eige zègke ’t gelök tot heer wie ’t eine kier zoe wied waor, terech kaom op de Blijde Boodschap sjaol. Dat waor in de jaore zesteg, d’n tied vaan de jäögcultuur, vaan de flowerpower, vaan ’t aofwieke vaan platgetrooje paajer. En op die sjaol zaote ‘nen hieleboel jong lierkachte die de geis vaan deen tied oppakde.

De Blijde Boodschap sjaol

Op die Blijde Boodschap sjaol waor daan ouch alle ruimte veur creativiteit. De lierkrachte hadde e soort aofspraok mèt d’n directeur gemaak: veer zörge tot de kinder good kinne leze en rekene, meh daoneve kriege veer de gelegenheid um aondach te besteie aon creatief vakke. En dat doge ze in alderhand projekte, mèt zinge, danse, toneel, musical en neum mer op. Wim had in zien klas ‘ne veurleestroen ingeriech en dao moch eder keend op plaotsnumme wat e verhäölke wouw vertèlle. In ’t begin waor d’n animo neet zoe groet meh binne ‘ne maond verdrónge ze ziech um drop te mage. En daan maakde ’t neet oet in wat veur taol. Dao waore Pakistaonse kinder bij en Törkse en die laoze veur in hun eige taol. Veur die kinder, en ouch veur de kinder die Kirchräötsj praotde, waor Hollands ’n vreempde taol, e “Fremdkörper” wie Wim dat neump. Die moot ouch gelierd, volgens Wim, want dat is eus zakeleke taol, dao mote veer in liere communicere. Meh dat moot same goon. “Dialek moot in de lierdoele vaan ’t oonderwies koume”, zeet Wim hiel gedecideerd. Este aofhaankelek bis vaan ’t enthousiasme vaan individueel lierkrachte daan geit ’t neet good. “Mieng klingkinger leës iech vuur in ’t Hollendsj zoeëwie ’t jesjraeve sjteet. En vertsel druvver in ’t plat. ’t Richtieje Hollendsj lieëre ze wal va hönne pap. Deë kunt oes ’t Hollendsj.

Meh neet ederein wis ’t Kirchröätsj evegood te appreciëre. In 1970 entameerde d’n directeur vaan de sjaolraod in Kèrkraoj ’n oonderzeuk um aon te toene tot ’t gebruuk vaan ’t dialek slech waor veur de taoloontwikkeling vaan kinder. De universiteit vaan Nimwege wouw dat wel oetveure meh Lei Heijenrath rappeleert ziech nog good tot de rizzeltaote vaan dat oonderzeuk nogal erg in de riechting vaan de gewinste oetkomste woorte gedirigeerd. Conclusies die dao neet mèt euverein kaome woorte veur ’t gemaak mer lever weggelaote. En tot op d’n daag vaan vendaog duke die conclusies, die door ander oonderzeuk al lang zien weerlag, eders kier weer op. En Wim maak noe nog dèkser mèt tot zie Kirchräötsj weurt weggezat es ’n achterleke taol, es e “misbaksel” en mie vaan dat soort kwalificaties. Meh dao liet heer ziech gelökkeg neet door oet ’t veld sloon.

Dinke in beelde

Mèt zien kleinkinder praot Wim consequent plat en Hollands doorein. “Doa kan inne sjtiemoelans oes joa, va d’r dialek, deë hat zoeëvöal wermde, zoeëvöal klanke, zoeëvöal deepte. Wen lu ziech jód veule in de sjproach, da kans te óch dele mit angere. Wens te in inne miensj wils kome, mótste in zieng sjproach kome. Doa is nog vöal tse winne. Vuur de miensjbildoeng is de eje sjproach zieër wiechtieg.” Daorum heet Wim ouch altied in ’t dialek gesjreve. De lèste jaore veur zie pensioen heet heer eine middag in de week gewèrk met e paar autistische kinder. Heer heet ziech dao-in verdeep en oontdèkde tot heer dat zelf ouch altied had gedoon: beeldend dinke, dinke in beelde. Op de lieger sjaol stoonte zien opstèlle vol mèt roej striepe. Meh heer had e verhaol in ziene kop. Es e keend sjrijf “ik vint je liev” daan mooste goon oetlègke tot dat vind mèt ’n d en lief mèt ’n sjerpe f moot zien. Meh daan vermaorste ’t verhaol.

Dat dinke in beelde praktiseert heer ouch noe nog in zien gediechte en verhaole. ’t Is neet veur niks tot heer fotografie daobij es oondersteuning gebruuk. En daorum vint heer ’t ouch zoe erg tot väöl lui die dialek zouwe wèlle sjrieve de spelling vaan hun taol es ‘n barrière zien. Dat is de sjöld vaan de sjriefwijzer, zeet heer. “Iech bin neet tege de sjriefwijzer. Meh iech wèl op de ierste plaots e verhaol hure. En wie ’t gesjreve is dat kump daonao. Mien kinder kinne plat praote en sjrieve. Wie ze get awwer waore pakde ze zelf d’n dictionair.” Wim heet zoewiezoe ‘ne hekel aon regelkes. Tot ’t allemaol moot rijme en zoe. Dao veult heer ziech neet bij thoes. Daan is ’t zjus esof iech weer veur de klas staon. “Iech waor vaan Cobra, kuns mèt primaire kleure, get neerzètte mèt ei woord. En neet allemaol vaan die ingewikkelde zinne. Es iech e verhaol vertèl wèl iech dao gaar neet aon dinke.”

Wie zien vrouw Carla nog leefde, zörgde zie veur de beelde. Ze sjèlderde dèks in fel kleure, zoe wie Wim zien wäörd hiel impressionistisch op pepier zèt. Noe wèrk heer dèks same mèt Harrie Brouwers, dee oondermie fèlmkes maak veur de website. Same goon zie dèks op reis door Duitsland en Fraankriek. En die reize vörme ’n blievende inspiratiebron veur gediechte en verhaole. Op zienen website steit neet veur niks op edere pagina es e soort motto “Óngerweëgs”. Wim vertèlt wie ze ins ‘n opname maakde bij ’t Holocaust monumint in Berlien. Op ‘nen aofstand stoont e grupke Japanse meidekes aondachtege touw te kieke. Wie Wim zie gediech had veurgeleze, in ’t Kirchröätsj, begóste die spontaon te klappe. Zoe zuuste mer tot eus taol gein grenze kint.

D’r jank van de tsiet

De hoofs Wim neet väöl vraoge te stèlle um häöm aon de praot te kriege. Daorum doort ’t even veur tot veer oeteindelek koume te spreke euver ’t book wat de aonleiing waor veur dit gesprek, D’r Jank van de tsiet. Dat book besjrijf in tientalle verhaole en gediechte wie d’n tied verlöp vaan begin jannewarie tot eind december. ’t Materiaol daoveur had heer in feite al bijeingesjreve op ziene website: “iech sjrief nao de seizoene”. ’t Waor dus ’n kwestie van selectere en redigere meh este zo väöl sjrijfs is dat gein sinecuur. ’t Doog häöm däög tot zienen oetgever veurstèlde um e sjèlderij vaan zien vrouw Carla op d’n umslaag te plaotse. Zjus wie ’t däög doog tot heer daoveur de Sjiek Literatuurpries heet gekrege. “Gekrege” zeet heer oetdrökkelek en neet “gewonne”. Want literatuur is geine sportwedstrijd.

En ouch in D’r jank van de tsiet bliek weer tot Wim in beelde dink. ’t Ierste verhaol in de boondel sjets e strandtafereel mèt acteurs die ’n act opveure boebij mèt zaank en dans symbolisch aofsjeid vaan iemes weurt genome door häöm nao de branding te drage en dao achter te laote. “Es ich gaon sterve wèl ich de branding in”, zeet Wim, “dat is mie doodsgedich “. En evekes later: “Iech sjrief uvver alles wat iech kan vinge. Oane plaan. Los miech mar jet fantasere, jet wöad neerzetse, wie verf en kluur. Inne vrunk, zeët dökser: ‘Bij diech is ’t ummer Krismes’. Iech zaan da: nae Rembrandt. Riech an kluur en lit.’ En da zage lu wal ins: Sjnaps te wat deë allenäu sjrieft?”

Nog genóg te doen

Wim zal ziech neet gaw vervele, ouch al is heer mèt pensioen. Heer is drök mèt ziene website. Heer zingk nog in e kèrkkoer, al moot heer vaan de kèrk neet väöl höbbe. En heer zèt ziech in veur poëzie in de openbaar ruimte. Daomèt heet heer lès nog e succes gebook wie in Kerkraoj e gediechtepaad is geopend, boelangs elf gediechte zien te leze, boevaan ‘rs drei in ’t Kirchräötsjer plat zien. Wijer is heer betrokke bij alderhand projekte, vaan ’n fototentoestèlling, via Literavina (“Dat is get mèt dialek en wien”) tot en mèt ’n manifestatie bij ’t bevrijdingsfies. Tot ‘ne roman is ’t tot noe touw neet gekoume. Heer heet nota bene wel ’n novelle vaan mie es hoonderd pagina’s in de kas ligke meh dat projek is jaomer genóg gestrand in gesteggel euver auteursrechte.

Veldeke

Wim is al jaore lid vaan Veldeke en heer is in ’t verleie ouch actief gewees veur de vereineging. Heer heet same mèt Lei nog ’n tiedsje in de redactie vaan ’t tiedsjrif gezete,  heer is betrokke gewees bij de visitatiebezeuke vaan de Europarlemntariërs in ’t kader vaan de erkinning vaan ’t Limburgs es streektaol en mèt naome veur de Commissie Educatief heet heer hiel get vergaderinge bezeuk. Meh ’t is jaomer tot dat dèks bij vergaderen is gebleve. Es heer ‘s middags nao Remund vertrok daan dach heer wat gaon iech doen en es heer trök nao Kerkraoj voor daan dach heer wat höb iech gedoon? Lei vèlt häöm bij en zeet tot ’t hoeg tied weurt tot veur de streektaol in Limburg ‘n degelek organisatorisch kader weurt gecreëerd boe-in initiatieve neet allein bedach kinne weure meh ouch weure geconcretiseerd en oetgeveurd. Meh dat ligk neet allein aon Veldeke, dao zalle ouch de provincie en alle ander streektaolorganisaties in mèt mote goon. Boevaan akte.

Mestreech, 11 aprèl 2019
Bèr Brounts

D’n teks vaan ‘t interview is gestèld in ‘t Mestreechs. Dat is umtot de sjrijver devaan noe eine kier oet Mestreech kump. E paar typerende citate vaan Wim höb iech in ‘t Kirchröätsj laote stoon. Veur wee dat lèsteg vint: es geer die hel op leus zien ze dèks gemekeler te begriepe.