Ós Modesjtaal Juni 2025, column vaan John Hertogh

Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
door  John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor. – juni 2025 nr. 66

Zich gruin en gael ergere!

Dat deige väöl Zitterder aafgeloupe tied, wie ze heurde dat Fortuna gein Europees voetbal koosj gaon sjpele. Veur wae ’t neit wit: gruin en gael zeen ouch de clubkleure van Fortuna! Zich ergere is in sommige plaatsje zich sjagrenere. (van ’t Franse chagriner) In ’t Holles zaet me chagrijnig  en beteikent ouch geïrriteierd, kaod of ónkóntent.

Mer ich vènj  gael en gruin geweun sjoon kleure. En höb de aafgeloupe tied in de gruine natoer väöl gael bluijende plante gezeen!

Ze zeen bekans oetgebluid, de Sarothamnus scoparius (brem). De Dutsjers zègke Ginster d’r taege en Paul Prikken sjrif in de taal van de Maas: bröm. Ich höb óntdèk dat de Dutsjers sowieso sjoon benaminge höbbe veur plante: Wós geer dat me euver de päöl taege ein kèttebloum of pisbloum, Puste-blume of Löwenzahn zaet? En taege de ouch gaele boerewórmkroed Rain-farn? En taege ’t gaele ruipzaod Raps? Biezunjer toch. Bröm kump väöl veur op zandjgróndj, op de hei, in dune en langs ’t sjpaor. Van de wisje, gótsje of gaerte (twijgen) maakde me vruiger besseme. Dao kump ouch de naam bessemeplant vandaan. Ouch woorte de vetsele van de plant gebroek es remplesant (vervenger) van jute. Bröm bevat ein saort gif dat een sjtimuleierende wirking haet op ‘t hart. In de behanjeling mit plante woort dao waal ’s gebroek van gemaak bie hartzjwaakte. Ouch es me las haet van rummetik wurt ’t es alternatief middel gebroek. De Latiense naam veur bröm is euveriges Planta genesta. De sjtamvader van ‘t gesjlach Planta-genet haw de gewènde óm ein tekske bröm op zienen helm te drage. Sjus zo get es de witte groffiaot of flèt (anjer) van Prins Bernard!  De gaele hazegerf (doezendblaad), in ’t Dutsj Schafgarbe, hölp sjäöp, geite, paerd en rènjer bie de verdawwingsprobleme en wènjerigheid. Frisje gekneusde hazegerf op de hoed van beeste sjmere, hiltj vervaelende insekte op aafsjtandj. Tensjlotte, de gaele mörgesjtar, de wilde narcis,  höb ich in de Eifel op gans väöl plekke gezeen. Noe zeen ze jaomer genóg wied oetgebluid. Op ’t momènt dat ich dit sjrief bluije dao ouch veljer vol kollebloume oftewaal klaproze (papavers).

Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com