Sjrieve euver sjrieve in + euver ’t Limburgs (SesieL) Deil 8

Efkes ei sjtökske Sesi-eL in ‘t AN – moog det? Woveur? Nou ja, ich waer neet tegooj van dae kal wie: ‘Het Hoes veur ’t Limburgs behoudt, bevordert en verstevigt het gebruik van de Limburgse taal in alle domeinen van de samenleving.’ Adembenemend. Domeinen! Gebruik. Verstevigt. Ich kan zoeget hiel lestig vertale. Begriepe gaaroet neet. Waat dan versjtevige, waat mót sjteviger (waat neet ‘tzelfde is es sjterker): de taal zelf, sjeldjwäörd? Mót det, wie duit me det? Aafwachte?

Vraoge vraoge vraoge. ’t Guf mich get väöl luuj die veural ei saort aanzeen van ’t Limburgs naojage; medalies, prestige, eredivisie – vergeliekbaar mit kopgroep en kieksiefers. Waert ‘t Limburgs baeter es ’t Sjtaotes Drei krieg? Wie dan? Is det waal sjteviger, dae Sjtaotes? Ein inj hoger op de Europese leier (ladder, Heljes). Gevierlik wen alles  nag wankelt. Wo mót me zich aan vashaoje? Sjtaotes, is det ei good waord?

Vraoge vraoge. Neet bang zien. ‘t Guf luuj die mit losse henj baove op de leier sjtaon. Ze veule zich top wiel Sjtaotes Drei inhilt det de euverheid Limburgs moog gebroeke, mesjiens waal mót, in wie me zaet de communicatie mit de inweuners. De veursjrifte veur de GFT-bek in ’t plat publicere. Waat mót ein gemeinte mit twintijg dórper en kerne? Of de miense mit laote dinke euver wie me dreug veut blief haoje, wie me det neump. Hiel belangriek, den de niersjlaagwieväölheje naeme danig toe. Waat mein ich noe?Veer versjtaon ós toch? Neerslaghoeveelheden. Is dae póppekas waal neudig? Jederein in Limburg dae dialek sjprik, begriep ’t Nederlandjs (ei bietje). Of is ’t veur de menner die hiej kómme doon waat veer neet wille doon. Zólle die dialek wille liere?

Vraoge vraoge. Mien grótste bezjwaor is det d’r ei saort kunstaal gemaak mót waere, wäörd en oetdrökkinge veur dinger die d’r vreuger neet wore. Sjmuuske, den ’t Fries duit det… Ich höb gein gemeintelikke tekste in Frieslandj opgezóch. Waal get weitesjappelik Fries. Loer: Assosjearret it brein positive dingen mei de Fryske taal, of dochs earder mei de Nederlânske taal? En hoe sit dat dan mei negative dingen?

Prof. X ûntwikkele in online eksperimint, dat de ûnderbewuste hâldingen mjit oangeande it Frysk en it Nederlânsk mei de help fan in sorteartaak. De dielnimmer krijt plaatsjes en wurden te sjen dy’t posityf of negatyf binne, en wurden dy’t Frysk of Nederlânsk binne. De keppeling tusken de plaatsjes en wurden kin sjen litte oft it brein ûnderbewust Frysk of Nederlânsk mear mei positive (of just negative) dingen assosjearret, en lit dêrmei ûnderbewuste foaroardielen sjen.

Is det noe ónbegriepelik? Paar wurden (wäörd) zien mesjiens lestig, wie mjit, hiej AN ‘meet’, en sjen = zien; sjen litte = laote zeen. Mae de res? Kirchroas is lestiger… Ich hauw weiejer ein dreihóngerd wäörd gesjreve euver waat wáál mót gebäöre. Gedach: laot zitte, den det waert gezeen es eigewieze knoterdeknoter. Daoveur allein ’t inj: good gesjreve Limburgs is ’t allerbelangriekste veur ’t (euver)blieve van Oos Taal. Mien meining. Kan ich neet hel make. En dan nag…

Ich gaon wiejer mit waat mich aansjteit, waat ich neudig vinj veur ein echte taal. Geweun get veurbeeldjer. De golje medalie van toos. Ze zaet euver de maondj september:  (sjtrakkes) de zomer laeg / wie eine sjtevel sónger bein. Beeldjsjpraok, en waat veur! Me mót waal de umgaeving kinne. Boere höbbe gein klump mie. Get lestig. Sjtevele sónger bein moge neet ins in de keuke kómme. Waal oppe sjtal. Oei, dao geit mien beeldjsjpraok. Naenae, efkes naodinke: de sjtal haet nieks mit de zomer vandoon, of mit de herfs. Woveur zaet toos zoeget dan neet?

Allei, ich wil ei bietje verduutsje waat zeker mót euverblieve van ’t Limburgs. Det is waat ’t Limburgs Limburgs maak. De veursjrifte veur de GFT-bek in ’t Naers of Naerbaeks zien precies ‘tzelfde es in ’t Nederlandjs. Woveur mótte die dan in ’t Naerbaeks? Ich haop det nag ins te heure. GFT-bek. Ich höb die al zeker twintig jaor en nag noets emes ‘bek’ heure zegke. Noe wone in oos sjtraot neet väöl Limbo’s, mae ich vraog mich aaf…
Zjuus. En wie sjrikkelik zól det zien?  Sjterker: bek, det is ein moel, neet. Eine grote móndj.

Ich höb gesjreve euver ei sjrikkelik waer = ónwaer, euver de windj dae wie ein tankbrigade, ein ködde keihel aandaverende bisons de raengel veuraafgeit: aoj buim mótte d’raan, dor tek.
Zoeget waert, beng ich: aoje boume, dor takke. Buim, boeëme (Venrays e.o.), boume, bomen, Fries = beamen. Ich wil, haop det ’t besef doordringk det waat Limburgs is, det det de aafwiekinge zien. Ich neum de gans angere miervoudsoetgeng (waat ei waord), de klinkerverangering daobiej (tak-tek), de miervoude aone oetgank (hóngerde), de achterveugsels. Sjiljer Sjaek wól zien doefes get broensigs gaeve.

Wim Kuipers