Veldgewas: De kirk is geinen haas
Veldgewas, blaad veur en euver Oos Taal, geit wiejer. Woveur ouch al weer? Gesjreve Limburgs is op waeg zeldjzamer te waere es – waat zólle v’r zegke: segare. (Kiek ins waat prachtig waord. Italiaans?) Ich gaon neet weer opsómme waat ammaol voert is, knotere(n) sjteit in de nuje v. Dale op pag. 2145. Voorwaarts daarom – maar waarom precies? Einfach: het Limburgs schijnt in groot gevaar te zijn. Code Rood, al bijna twee jaar. Waat mein ich mich waal? Det daen aoje miens dao get aan kan doon?
Ach ja, ach (8). Gedrukte woorden vervuilen. Minder koeien minder vliegen (insecten). Onkruid is zeker niet nadelig voor het klimaat. Voor sommige knoterpöt is Oos Taal een soort onkruid. In de vorige Veldgewas schreef ik dat alleen talen waarin geschreven wordt overleven, al valt dat niet te bewijzen. Er valt wel wat over te zeggen. Ik vond die mening ook in een lezersbrief van de docent Limburgse dialecten Toine Ambaum uit Steyl. Hij schreef: ‘Wil het Limburgs overleven, dan zal het geschreven moeten worden. Belangrijk is wel dat het correct geschreven wordt volgens de door taalwetenschappers ontwikkelde spelling.’
8-8, daar geloof ik niets van. Spelling wetenschap? A. geeft meteen een verkeerd voorbeeld. Een taal – zo weet hij – die leeft, verandert, en hij memoreert dat we vroeger koopen en loopen schreven. Wetenschap? Het woord neger wordt ons ontraden – wtschp? Ik ben bang dat het gestechel over de juiste uitspraak, over spelling, tekens die de lengte van tweeklanken aan moeten geven (boète, boête of boe.te), us, ós of oos taal, ons meer miserie bezorgd hebben dan gooddoons.
Oefening. Streep in het volgende gedicht van Felix Rutten (1882-1971) alle niet-wetenschappelijke letters door.
Neit mee . . .
Ich zal dich neit mee weirzeen in dit laeve.
Verbie is al waat eimaol veur òs waar.
|Zoo wie de wolke wurd ’ne minsj gedreeve
Al hot en haar.
Ich zal dien sjtöm noe neit mee kònne heure,
Die wie meziek mich in mien oore loug.
Laot mich nao dich verlange, òm dich treure,
Doe gings allein mer oet mien oug.
Doe bleefs in mich. En zal ’t mit mich gedaon zeen
Kans doe getreust dich zègge: “Bès hae ging,
Haet hae mien sjoonheid in zien hart gedraage.
Zie laefde in zien herinnering.
Dit gedicht staat in de bloemlezing Doe bleefs in mich (1982), die door de Limburger totaal afgekraakt werd. Ik wilde wat citeren uit die recensie, maar is dat wel zinnig, dacht ik toen een nieuwe ZINNIG in de bus belandd. Zinnig is een Drents Tiedschrift dat zes maal per jaar verschijnt. Veel kleur, verhalen, gedichten, gedichten van Olde Meisters die besproken worden (wat hebben wij nog van voor 1900?), boekbesprekingen, nieuws, folklore, columns, puzzels, recepten (Wat bist neudig veur veer man), advertenties. Zinnig wordt uitgegeven door het Huus van de Taol in Beilen. Dat geeft verder zeker zes boeken per jaar uit – in het Drents uiteraard. Een tweede tijdschrift is Roet, een blad waor aj veural veul Drentstalige teksten in vinden kunt. Daornaost is der ok ruumte veur Nederlandstalig wark en kuj teksten vinden in de aandere Nedersaksische streektalen.
Even nog? Auteur Anne Doornbos is bezig met een serie thrillers in het Drents, die uiteraard in die provincie spelen. Ik citeer uit een boekbespreking: (…) iederiene die wel ies deur de provincie edwaald hef herkent wel een beschrieving van een plekkie. Zoiets hoort er ook bij. Bij Veldgewas? Ja – ik vind dat we van Veldgewas een echt blad moeten maken. Gedrukt. Vier of zes maal per jaar in de bus. Aanwezig in alle bibliotheken. Wel zelf abonneren, en betalen biebs. Het Huis voor de Kunsten subsidieert uiteraard. Nee: geeft uit. Dat wordt kalle kalle, en ik heb daarbij heel veel hulp nodig. Wie stuurt wat ideeën?
Wie stuurt weer werk in? Graag naar kuipers.wcl@home.nl; het mailadres van Veldgewas, daar is wat mee. Is in behandeling. Goed plan?
Maar nu het droeve nieuws. Iemand die prachtige bijdragen kon leveren, gedichten die zich kunnen meten met de betere Nederlandse poëzie, is niet meer onder ons. Leonne Cramers. Daarom (alvast) een verhaal van haar (met vertaling) over Pasen, paaseieren, vasten, Witte Donderdag, de klokken van Rome.
De kirk is geinen haas
Sjra en Sjeuf zitte, sjtat oppe kneje in ein kaw keihel kirkbank, gemutlich aan de teek bie Door van Trina van Sjöppe Sjang te plenke bie e pötje beer. Die tweë sjienhèlge remmelaere fitse óm de kirk bie, köppe meë glazer es Paosjeier. “Jeder huuske haet zien kruutske mer de Gooj Waek, kuumt Sjeuf, is eine liejeswaeg.”
Sjra knik en zèt de sjnaps aan de luppe. “Bie ós thoes sjpoes de póts róndj, dan broes det k’rnaaje wie d’n duvel in e wiewatervaat, buijert häör sjallaok helder es de groatste kirkklok in de Notre-Dame onnog op sjtille zaoterdig. ‘Paosjplich’, lemmeteert Sjra. ‘Dae neet op water löp verdrunk neet. Sjöd nog e hejfke in.’
Ich begoosj mich op Sjorselgoonsdig sjtilkes eine oppe lamp te sjödde, zoa dat ich blaw bèn eër de klokke nao Roame vlege. Witten Dónderdig en ich mit mien apostele wèk in de sop sop.”
“Gein vleisj op Goje Vriedig“, kaek medam, esof ich in de vaste vleisj zou wille, dan geit dich toch ’t leech oet, neet?
“Ich wil de kirk in ’t midde laote”, zaet Sjeuf sjnak en kiep geliek e dröpke in ziene geles.
“Dees ganse waek is de middig dae truuj-ruzel oppe taofel kwak krek esof dat ’t lètste is wat geuf. Heuër de kènjer kleppere, k’rdju ich waer häöredöl van dae rempetemp, kènt me dan nörges raste?”
“Jao jóng… de Heëregod is jao bie ós; dae leët ós naat waere en ouch weer dreuëg”, saanjelt Sjra óngerwiel d’r de geknoajde dröppel van de teek lepsj. “Ónger ós gezag en gezjwege, ich zal dich ‘ns oet de deuk doon wat ’n anger jaor Paosjzunjig passeerde. De poete zoge boete de eier ligke, wólle drek d’rop aaf sjtuve es die t’ruk geflote waerdje. Zie móste zich eësj vaerdig make veur de hoamès. In vol ornaat parere de raekels pès ze permissie krege oet te vlege. Baerke raapde rap e road ei op, sjmeet ’t van de ein handj in de anger. Heit, heit, sjreëfde d’r en bleus zich de lónge oet ’t lief taenge dat eike. Ich keek moder aan van dae zuut ze vlege. Doe haolde dat soppegreun de sjouwers op en sjmiespeldje ieskawd: ‘die kómme sjus oet ’t kaetelke’; noe ich en dan dich, dao blif dich toch de sjpie van achterwaeges.”
Door van Trina mót ummer de lètste man de zak op helpe. “G’r kent de eier veur die men gaon verstjaeke”, zaet hae. ’t Is bekans Paosjzunjig es Sjra vanne sjtool aafsjravelt, aan ’t enj van ’t epistel de vot aan de deursjtiel aafvaeg en vertrèk.
Boete kroop de zón al omhoag. Nog effekes, bekans woor d’r zoa wied óm zien eikes óngerhandj in ’t nès te gaon versjtaeke. Zou hae ’t sjpits kriege dae praek van die prie te óntgaon? Zien sjeun leet ’t sjoap aan de ungelste trae van de trap sjtoan wie d’r perbeerde dae berg te meistere. Ocherm, ’t paosjei haw gein bezej det sjus dat sjtillaeve häöm wie Judas zów verraoje.
Leonne Cramers, Gelaens
De kerk loopt niet weg
Sjra en Sjeuf zitten, in plaats van op de knieën in een koude keiharde kerkbank, gezellig aan de tap bij Theo van Trina van Lange Sjang te kletsen bij een glaasje bier. Die twee schijnheiligen, hoezo – mijn naam is haas, kletsen wat om de hete brij heen, klinken meer glazen dan dat ze paaseieren tikken. “Ieder huisje heeft zijn kruisje maar de Goede Week”, zucht Sjeuf, “is een lijdensweg.” Sjra knikt en zet de jenever aan de lippen. “Bij ons thuis heerst de voorjaarsschoonmaak, dan schreeuwt de kenau, danst als een duivel in een wijwatervat, buldert haar galmgat harder dan de grootste kerkklok in de Notre-Dame ook nog op Stille Zaterdag.
‘Paasplicht’ lamenteert Sjra. “Haal geen al te gewaagde streken uit. Schenk nog een ¾ liter in. Ik begin me op Schorselwoensdag in alle rust eentje te drinken, zodat ik dronken ben voordat de klokken naar Rome vliegen op Witte Donderdag, en ik met mijn apostelen wittebrood in de soep doop.”
“Geen vlees op Goede Vrijdag”, gilt de haaibaai, alsof ik tijdens het vasten vlees zou willen, dan gaat je toch het licht uit, niet?”
“De kerk in het midden laten“, zegt Sjeuf snel en kiept gelijk een borrel in zijn keel. “Deze hele week is het middageten dat de kreng op tafel kwakt net alsof het je laatste avondmaal is. Hoor de kinderen langs de deuren klapperen, verdorie ik word horendol van dat lawaai, kan men nergens (uit)rusten?”
“Ja jongen… de Goddelijke voorzienigheid… de Heer is bij ons; Hij laat ons nat worden en ook weer droog”, stamelt Sjra terwijl hij de gemorste druppel van de toog likt. “Onder ons gezegd en gezwegen, ik zal je vertellen wat er een ander jaar paaszondag gebeurde. De kinderen zagen buiten de eieren liggen, wilden direct erop af schieten, ze werden echter terug gefloten. Ze moesten zich eerst gereed maken voor de Heilige Mis. Op zijn paasbest gehoorzaamden de kinderen tot ze toestemming kregen uit te vliegen. Baerke raapte snel een rood eitje op, gooide het van zijn ene in de andere hand. Heet, heet, gilde hij en blies uit alle macht de longen uit zijn lijf, tegen het eitje. Ik kijk moeder de vrouw vragend aan, zo van die ziet ze vliegen. Die die haalt haar schouders verontschuldigend op en fluistert ijskoud, eeuuhh die heb ik zojuist gekookt. Nu ik en dan jij, daar heb je toch geen woorden voor.
Theo van Trina moet altijd de laatsten de deur wijzen. “Jullie kunnen de eieren voor de kinderen gaan verstoppen”, zegt hij.
Het is bijna paaszondag als Sjra met moeite, onhandig en wankel van de barkruk af is gescharreld aan het eind van het relaas en eindelijk vertrekt.
Buiten kruipt de zon al naar boven. Nog eventjes, bijna was hij zover, om zijn eitjes eindelijk in bed te gaan verstoppen. Zou hij het klaar spelen de preek van zijn wederhelft te ontduiken? Zijn schoenen laat het schaap aan de onderste tree van de trap staan toen hij probeerde die berg te overmeesteren. Ocharm, het paasei besefte niet dat juist dat stilleven hem net als Judas zou verraden.
Daag Leonne. Veer zólle nag lang lang aan dich dinke, maedje. En dien gedichter, wen det blaad doorgeit, en angers zeker örges angers, die waere neet vergaete. Belaof.
Leonne, versjtop daobaove get poëzie veur ós. Bedank, danke danke danke, ’t is hiel good gewaes.