Lienletje: Chaos bij de bisschop
Limburgs is waarschijnlijk de meest bestudeerde regionale taal van West-Europa. Ik denk dat er een kleine honderd proefschriften over verschenen zijn. Desondanks weten negen van de tien Nederlanders, ook hoogopgeleiden, vrijwel niets van Oos Taal. Het onderwijs moet daar wat meer aandacht aan besteden. Meer? Wordt er één keer per jaar wat over verteld? Vertel me, ik zit niet in die wereld..
Het bekendste kenmerk van het Limburgs is ongetwijfeld de zachte G. Wat zullen we daar nog over opmerken? Dat je die beter niet kunt hebben? Paar opmerkingen. De chazet vraagt elk Limburgs zangeresje dat in een boven-Moerdijkse studio belandt hoe ze zich daar staande heeft gehouden. Aan de Maastrichtse toneelacademie wordt de zachte G eruit geramd, zo heb ik vaak moeten lezen. Let op dat woordje eruit. Ik heb me eens bemoeid met een discussie over de brandende vraag: hoe hebben ze die zachte G UIT Hadewych Minis gekregen? Ik vond die uitspraak een soort discriminatie, en dat betekende ruzie.
Wie zich nu afvraagt of rammen zin heeft: ja. Een paar weken geleden zag ik een deel van een aan Minis gewijde documentaire. Ik hoorde bechinne, chek en nog wat van die aanleersels. Keurig. Verder was het duidelijk dat ze Limburgse ouders heeft en in het bronsgroene opgroeide. Hoezo? Heel kort. In het Limburgs kunnen precies dezelfde klinkers op een iets andere manier uitgesproken worden: langer en korter; dat heet een toontaal, en die levert weer de zogeheten zangerigheid van het Limburgs op.
Terug naar de zachte G. De meeste Nederlanders menen dat die aangeboren zou zijn, althans bij Limburgers, net als een kleur of seksuele geaardheid. Als je dus die G afkeurt, verbiedt, mag ik dan van discriminatie spreken? Wat heb ik daar als argumenten voor? Eenvoudig: die G is niet aangeboren maar overgenomen, van ouders of omgeving. Het hoe en waarom van die G die hier al honderden jaren gesproken wordt, vind ik niet belangrijk. Wel waarom die achterlijk, VAUT zou zijn. Ik herinner me een tv-interview met bisschop Wiertz dat geheel ondertiteld werd. Wiertz groeide op in Kerkrade maar spreekt (juist daarom?) uitstekend Nederlands. Waarom waarom die ondertiteling. Dat gedoe bracht me op een ideetje: wie verzint woorden die met een G beginnen, en wanneer ze met een zachte G uitgesproken worden plots een andere betekenis krijgen. Pas dan moeten de kijkers geholpen worden: vertalen dus. Ik heb het niet over constructies als chaos en ga os of Ga Oss! (aanmoediging op het voetbalveld; echte ossen zullen zeldzaam zijn in Nederland). Nee, het moeten twee woorden zijn die alleen verschillen in CH en G.
Ben benieuwd of iemand twee van die woordparen vindt. Lukt dat niet, dan mogen we de ondertiteling van het keurige Nederlands van monseigneur Wiertz als onkunde of pesten beschouwen. Pesten. Dat is niet aardig. Al te dienstig willen zijn? Momenteel loopt een twaalfdelige tv-serie over ons Eijsden (laatste afleveringen volgende week maandag tot en met donderdag, NPO 2, 19.20 uur). Eijsden? Ondertitelen dus. Alles. Niet alleen die paar woorden Limburgs, ook het Nederlands van de mensen, ja zelfs de weesgegroetjes in de processie. Tijdens die processie kwam het hoogtepunt: de pastoor bad in het Latijn, en ja hoor: dezelfde Latijnse woorden verschenen als ondertiteling. Eergisteren (woensdag) was een man bezig een kabouterpad te maken voor kinderen. Hij verstopte beeldjes langs de weg, en wel zo dat ze niet te dicht bij mekaar lagen. Hij telde daarom zijn stappen naar de volgende vindplaats. In prima Nederlands: een, twee etc. tot voorbij de twintig. Vertaling: een twee drie vier…
Waarom mopper ik hierover? Is dit mopperen? Ik vertel wat. Signaleer. Stel de vraag: krijgt tv-kijkend Nederland zo een juiste (dus betere) kennis van, waardering voor het Limburgs? Kan niet: er wordt nauwelijks Limburgs gepraat. Alleen regionaal getint Nederlands, of moeten we zeggen (en dat denk ik): Nederlands dat afwijkt van dat van de Randstad. Is dat erg? Helemaal niet, edoch ik signaleer dat heel wat plat Rotterdams en dito Haags nooit ondertiteld worden. Gevolg: het door Limburgers gesproken AN wordt gezien als verkeerd Nederlands of Nederlands met een vlekje. Zoals ook het Belgisch Nederlands. Alleen: de buren trekken zich daar niet veel van aan. We kunnen beter naar onze nieuwe gouverneur luisteren: die vindt dat Limburg heel wat meer te bieden heeft dan we denken.
Wie denkt mee?