Schrijverspodium: Jan Maas schrijft over de Maas
Wie ’n 950 km lange rivier ‘ne gas kier eure naam vertoes
Oet ‘ne gas bergbaekskes in ’t noorde van Frankriek struimde jaore lang smelt-en raegenwater nao ónder. Op zeuk nao ’t lieëgste punt, de Noordzieë, waas de richting rap vasgelag. Wie alles waat van baove kump, mót ouk det smelt-en raegenwater zich euvergaeve aan de neteurwette. ’t Waar nogal wiedes det de Franse det struimende water ’ne Franse naam gove. Masõ of Masa, wie de Kelte en de Romeine eur neumde, woele de Franse neet. Wies op vandaag, neume zeej eur ‘La Meuse’. De Belge nome dae naam euver. Wie ‘la Meuse’ aevel beej Eijsde, of doeën in de buurt daovan, Limburg binne kwaam ware de rape gaar. ’t Had neet vuuel gescheeld of, toen al, waar d’n allerierste waereldoorlog oetgebraoke. Veurdet La Meuse vaerder bergaaf struimde stónde de Mestreechtenaere d’r op det De Maas beej eur ’ne andere naam kreeg. Umdet vuuel zake in Mestreech laaangk zien, deurde ’t lang wies zeej ’t ins ware det ‘La Meuse’ in Mestreech ’De Maos’ ging heite. Egaal waat veur ‘ne naam de rivier had, zeej struimde vaerder richting de zieë. Smeis ware d’r waal perbleme mit d’n aanveur van water. ‘La Meuse’ is ’n raegenwaterrivier. Raegende ’t langen tied neet en waar al ‘t smeltwater aafgeveurd, kóste de Mestreechtenaere te voot nao d’n euverkant. Inkele minse zoge det as ’n straof van baove um det de naam ’La Meuse’ waar veranderd in: ‘De Maos’. De rivier zelf trok zich van det Mestreechs gedeuns aevel gen ju aan. Zeej struimde röstg wiejer.
‘t Woort dutelik det de naam neet erg Nederlands klónk. Umdet La Meuse ouk nog ens door andere provincies struimde, woort ’ne naam bedach dae mier op ‘n vertaling in ’t Nederlands zoel lieke. ’t Woort: DE MAAS. Amper ‘ne gas kielemaeter wiejer woort, veur ’n kort stökske, de naam veranderd. In Venlo woeënde vruger vuuel Joede en as die, juus wie vuuel Venlonaere, nao ’t huuske meuste deje die det in DE MAAS. ’t Hebreeuws veur raegene en ’urinere’ is MAJEME. Me waas ‘t rap ins det DE MAAS in Venlo: De Majjem zoel heite. Mit ’n ekstra ‘J’ waal te verstaon. Aevel allein in Venlo. Det De Maas, vanoet Frankrijk, België en Mestreech toch al neet mier zuver waar, stook d’r genne. ’n Stök vaerder as Venlo woort ’t opnie: DE MAAS. Minse met de achternaam MAOS zal me in Mestreech neet vinde, juus wie me in Venlo neet rap ‘ne MAJJEM taegekump. Waal krege minse in Venlo, die Maas heite, dök as beejnaam: ”DE MAJJEM.” Det in ’t vrugere stroumgebied van de Maas ‘ne Mosasourus is gevónde is neet vraemp. Dae naam kump van de Latiense naam veur de Maas – MOSA – en de Griekse naam veur hagedis – SOURUS – ‘t Is aevel niks anders as ‘ne oet zien jeske gegreujde Maashagedis. De kleinere van det soort bieëste zien d’r euveral op de zandgrónde naeve de Maas te vinde. Um dao vuuel poespas euver te make is kwats. Staej die aan de Maas ligge gebroeke ’t water, nao det ’t gezuverd is, as drinkwater. Det ‘t Maaswater al door vuuel minse gedrónke en oetgemajemp is en vaerderop weer gezuverd wuurt, haet mich doon besloete,allein nog maar baer te drinke.
Intelik aan ’t lienke
Mestreech haet zien staole loupbrök euver de Maos, daonaeve nog ens ’n steine brök en de Noorderbrök. Remund haet ’n brök van betón versterk mit iezer en ’n iezere spoorbrök euver de Maas. Euver de Roer, juus veurdet die zich aan de Maas euvergif, nog ens ’n moeëje steine brök. Kump me in Venlo zuut me dao veer brögke euver de Majjem. Vanoet de Venlose kant gezeen kinne de Venlonere nao Blierick kieke. Andersum geit ouk. In de veurigen ieuw kwaam Blierick beej Venlo. Daoveur hoort Blierick beej de gemeinte Maaasbree. In ’t haos tachetigjeurige samegaon van Venlo en Blierick zien d’r hiel waat trouwerieje gewaes tösse Blierickse maedjes en Venlose jónges. Andersum ouk. Sterker nog d’r ware ouk trouwerieje tösse Blierickse jónges en Venlose jónges en Venlose maedjes en Blierickse maedjes. Waat bind die twieë stadsdeile nog mier kin me zich aafvraoge. Inkele Venlose zakeluuj wille noow ’n kabel(brök) euver de Majjem. Bang det Blierick d’r tössenoet geit. Juus wie hundjes die aan ’n lienke gehalde waere, wille zeej ’n kabelbaan. In ós land is neet dök waat mit ’n brök aan de hand. Óngelökke op ’n brök gebeure d’r ouk neet dök. Euver trammelant mit kabelbane kin me mei en dan waal laeze. Files op de waeg zien d’r ouk mier as ós leef is. Um van
Blierick nao Venlo of van Venlo nao Blierick te kinne gaon, dan mit de kabelbaan, ónsteit volges mich ’n nie ‘knelpunt’. Det de veurstanders d’rop oet zien iddere morge op ’t nies te kinne hure det d’r ’n file van doezend man veur de kabelbaan steit en det de minse ein oor later op eur werk zulle verschiene zeen die as ’n gooj reklaam veur Venlo.
Education permanente
Had ik op schoeël baeter opgelet had ik van ’t miervoud van:’Maas’ neet Mazen gemak. Waat ’t dan waal mót zien weit ik neet. Wie Maasje ’t haasje waar kós hae, nao zien schoeël ouk nog ens veur nop, twieë jaor in deens gaon. In Venlo zaet me neet det ’t raegent. Dao majjemp ‘t. In Mestreech mótte ze volges mich dan zegge: “ ’t Maosde,” en in Ech: “ ’t Maasde.” Aevel zeker weite doon ik det neet. Haet me as veur- en achternaam dezelfde naam en is det:’Maas’, dan haet me waat oet te legge of krieg me smeis de vraog:“ Hit geej van veur ‘t zelfde wie van achter? “ ’n Maffe vraog eigelik, idderein hit van veur ‘t zelfde wie vanachter. D’r Zien minse die mit eure veur-en achternaam Maas heite. Maas Maas dus. Aafgekort wuurt det 2Ma’s of Maassen.
’t Guf trouwens massa’s mazen. Veural in brei-en haakwerk en in ós wetgaeving. Advekaote weite dao alles van. (D’r zien twieë soorte boeve, de dómme en de slumme. De dómme blieve boef en de slumme waere advekaot.) De rivier de Maas wuurt door ós minse neet allein gebroek um op te vare of in te visse. Jan Pollux zaliger zóng d’r al euver. “Zeg ik hop hop dan geit hae, zeg ik ju ju ju blief hae staon… heb mien fietske maar de Majjem ingekiep. As dreksbak dus. Nao d’n oorlog kwaam ’t veur det de vissers genne vis, maar ‘ne Pruse laars of helm aan d’n haok hadde. Dao kós me neet mit thoeskómme!
’t Piel van de Majjem steig as alle femielie’s Maas d’r tegeliek in zwumme hoort ik lets ens. As idderen dröppel Maaswater eine Eurocent waar, hoofde genne ermood te lieje. Of weej dan gelökkiger ware zit nog in wie zek. D’r zien d’r die altied die mier wille hebbe wie ’ne andere. Minse doon zich mit water wasse, aevel as de Maas aan ’t wasse is vinde weej det neet kwant. ’n ‘Glijhelling’ huurt neet allein beej ‘nen berg. Beej de meanderende Maas hit ‘ne binnebaog ouk ’n ‘glijhelling’. ’n Vruchbaar en hoeëger gelaege stök grónd, beej ’n revier wuurt: “stroumrökgrónd,”geneump. ‘ne ‘Maasbal’ is ’ne höltere bal wao-euver ’t breiwerk gespanne woort um te kinne Mazen. (Breiwerk herstellen.) en ’t ‘Verhang’ is ’t verval euver twieë vaste maetpunte.
Water mit ’n luchje.
Mien Limburg vuerstelle as ’n provincie zónder water, is veur mich altied ’n utopie gewaes. De Maas is d’n hoofslaagaor van ós limburg. Neet weg te dinke veur genne echte limburger. Det juus wie de kleine aore in ós lief, d’r ouk ouk nog ‘ne gas klein riviere door Limburg struime is mitgenaome. De Maas is ’n raegenrivier. De Roer, de Geul, de Swalm, de Niers en neet te vergaete de Jeker helpe de Maas. Door dae ekstra wateraanveur blief de Maas op ’t juuste waterpiel. Det mit technische hölpmiddele, wie sloeze en kanale, de Maas nog ens ’n steuntje krieg is neet vraemp. Ouk beej ós minse waere waal ens onneteurlike hölpmiddele aangebrach. Daobeej wuurt inplaats van water, sloes of kanaal, Botox gebroek. As kwaojóng woeënde ik doeën beej de Maas.Wie ik alder woort leek ’t of de Maas, die in Venlo de Majjem hit, doeënderbeej loog.Det kwaam neet umdet ik verhoes waar. Nae, det kwaam volges mich umdet ik groeëtere passe makde wie ik gegreujd waar. Mit miene naef Jan, dae naeve ós woeënde en wao ik good mit bevrind waar ging ik op ‘ne gojen daag visse in de Majjem. Hae had van ziene pap ’n visgeert gekrege mit ziene verjeurdaag. Veur miene pap, dae ’n greuntewinkel had, brach ik dök de baodschappe nao de klante. Smeis goof pap mich ’n döbbeltje veur in de spaarpot. Ik vertelde neet altied det ik van de klant ouk al ‘ne stuver had gekrege. Had ik de ganse daag gewerk kreeg ik ‘ne piek. Miene spaarpot puulde op ‘ne gojen daag oet en ik koch mich mien eige visgeert.
Ik hoofde neet mier mit mien naef nao de Majjem te gaon um naeve um te zitte en te kieke nao de andere vissers en of det Jan ziene dobber ónderwater woort getrokke. As weej waal ens speulde in de buurt van de vissers mochte weej gen kebaal make. Iers dach ik det de vissers dan wakker woorte. Later kwaam ik d’r achter det de visse schouw woorte en op de luip ginge. Det ’t geluud door water ‘ne gas kier baeter geit wiste weej toen nog neet. Wie ik op schoeël Natuurkunde les kreeg woort mich det verduuts. Dolfijne kinne mit ’t make van ‘dol fijne’ geluje zich op kielomaeters aafstand verstaon. Noow kinne minse det ouk, aevel die doon det mit ‘ne tillefoon. Zeej kinne zich dan waal verstaon, wao neet mit gezag is det zeej zich begriepe. D’n ierste kier vóng ik aevel neet eine vis. De aldere vissers hadde mitlie mit mich en gove mich ‘ne gas viskes. Ik deej die in mien eimerke en vroog waat veur visse ’t ware. “Dae broene is ‘ne braodhiering,” zag eine van eur. ‘nen Andere zag:”Die twieë kleine zilverkleurige zien verdwaalde sardientjes en de res zien Franse ringelaore.” Ik deej juus of ik eur gluifde. Mien naef had mich gewaarschouwd. “As se waat aan vissers vruuegs mósse d’r neet van oetgaon det die de waorheid spraeke,”waar zien goje raod.
Op waeg nao hoes leep ik beej de visboer nao binne. “Wit geej waat det veur visse zien? “vroog ik. Det zien twieë Alvers die vuuel te klein zien. Die mós se truuk smiete jóng. Dae broene is ’n Bermpje ‘ne echte zeutwatervis. Die andere zien Voorns” “Waat veur vis zit d’r eigelijk gewuuenlik in de Majjem?”vroog ik um. “Genne inkele jóng, die zwumme allemaol. In de Majjem laef vuuel, Paoling,Voorn, Winde, Blei, Baars, Karper en Zeelt en smeis vange de vissers ‘ne Snoek. Let op des se genne wout taegekumps. As dae zuut des se die viskes neet truuk hebs gesmete neemp dae dich dien geert aaf. En hebs se gen visvergunning mós se mit nao ’t bero en zits se veur ‘ne nach in ’t kotje.” Ik schrók mich ’n óngelök. Beej de ierste put die ik taegekwaam leet ik die viskes d’r in valle in de haop det die oetintelik beej d’n broeser kwame en daonao weer in de Majjem. D’n broeser waar ’n groeëte betónne buus wao alle aafvalwater van de stad beejein kwaam um daonao de Majjem in te struime. Det d’r achter dae broeser neet altied ’n lekker luchje hóng waar neet vraemp. De visse hadde dao gennne las van en lete zich ’t aete good smake. Visse hure good aevel of die ouk good kinne ruke betwiefel ik.
Maas Maos of Majjem is miene naam
Hit me in Limburg Maas, van achter en van veur, is me gezaegend. Allewiel d’r zien neet vuuel luuj te vinde die van veur anders heite as vanachter. Andersum ouk neet. Me kin as eine van Maas mit twieë andere name door ’t laeve gaon. In Mestreech wuurt me aangespraoke mit menier Maos in Ech mit menier Maas en in Venlo mit menier Majjem. As weej mótte keze veur, ‘eine’ van die dreej name zulle weej de andere twieë name van de Maas in de Majjem kinne kiepe. Of det d’r oeits van geit kómme zit nog in wie zek. Of de Majjem dao drekkig van wuurt is neet bekind. Waorum det neet bekind is kump umdet det noeëts oetgezóch is gewaore. D’r zal nog ‘ne gas majjem door de Majjem mötte struime veurdet ’t zoewied is en weej mit ’n gerös geveul kinne gaon slaope.
Jan de Venlonaer. mei 2018