Niknekske Nummer 4

höb ich uch neet d’n dram aangedaon mit mie gedeuns euver ‘dao dae sjtein’, dae mesjiens waal neet besjteit. Daoveur zól ich dinkelik danig mit dae sjtein in mien maog zitte – mailde me mich. Klink good det IN – nörges boete te vinje: dus Limburgs.

Taal taal, wie kump dae dao, dae sjtein dae zelf neet…

Waat neet? Hae kan nieks, neet winke, zich get bedinke bewaege, ich sjtaun mich: wie kroepe ze biej uch bei de nere binne, in de gal. Anger sjtein? Wieväöl saorte sjtein haet me? Doebel- en damsjtein, baksjtein, keersesjtein die de Hollenjers ‘pitten’ neume, sjteinpuus – sjtop. Geer kónt van mich drei puus sjteinfiejeulkes kriege mae puis, det is neet koosjer. Ich keek mich det waord aan en sebiet krope wurm d’roet.

Sjtein höbbe gein wurm – waal ein zeel, zaet d’n dichter (Leo Herberghs). Zal waal, mae hóngerde gedichter later maak hae eine sjtein boes dood (en overanderlijk), ’t liek eine

zwerfsteen, keer
in mijn borst dat
ik wegrol en
lichter word

Eine sjtein in de röbbekas dae zich op verzeuk mót winsjele det de sjteinhöbber lichter zól waere. Eine sjtein mót väöl euver zich haer laote gaon, hae kan neet tröksjtampe. Wie zit det? Ich dink: daen dichter haet ruum neugetig jaor meuge waere veur in de löcher te kriege of det waal einen echte sjtein woor dae d’r veulde. Meinde te veule. En waat meint det ‘keer’. Neet van drei maol drei is… ‘t Is eine zjwerfsjtein, dae is neet vanoet de gal hogerop gewanjeld. Of waal? Dan mót d’r mesjiens trök. Wie dan? Wie kump d’r oet de röbbekas. Hae krieg gevraog: drej dich um, winsjel dich, dan rólt d’n dichter weg, wiejer, en hae waert lichter. Dan mót dae sjtein voert zien. Kan onneet, höbbe v’r gezeen.

Ich höb get angers. Dae sjtein winsjelt zich zoe weuswildj det daen ik duzelig waert, weg waert (rollt!) van van alles, gans lóchte in kop en kaer.

Ge8de: dit lijkt een wat gezocht taalgrapje. Er is wel wat over te vertellen. In het Nederlands heb ik vaker ‘Ge8e’ gebruikt. Verschil duidelijk? Ik laat uitkomen dat wij van ach spreken, zonder T – denk ook aan achteen.
En die D dan? We hebben nogal wat werkwoorden waar de verleden tijd op -de eindigt, daar waar het Nederlands -te heeft. Hae wachde op de meziek en dansde doe wie eine windjvogel. Hebben we daar taalboa’s voor nodig?
Iemand d’n dram aandoen: onder druk zetten, dwingen iets te doen – denk aan drammen, dat in het Middelnederlands ‘kwellen’ betekende.
Gedeuns: gedoe natuurlijk. Waarom dan niet gedoons? Tja, ik probeer Oos Taal een beetje ‘beter’ te maken, anders. Gedeuns is zoiets als kunstmatig gedoe, wat je niet serieus hoeft te nemen. Gemaakt tegenover spontaan ontstaan. Als gedeuns tachtig keer geschreven stond, was de betekenis duidelijk.
Waal neet: heel gewoon Limburgs, vind ik. Ik ben ooit op de vingers getikt voor dat is wel niet goed, want dat zou een Limburgisme zijn. De betekenis is niet makkelijk te verklaren. Het is in elk geval overbodig, dat ‘waal’, maar het staat er niet helemaal voor niets. Misschien heeft het te maken met de Limburgse aard, die wat voorzichtig is. Ik denk dat dat is wel niet goed niet zo hard is als pats in het gezicht: dat is niet goed.
Maog: dit is Maastrichts. Ik wil het wel gaan gebruiken. Reden: geen AN, en er zal zelden verwarring zijn met maag = dienstmeid.
In (mijn maag). Ik zie veel en veel meer OP mijn maag. Of IN daarom Limburgs is, wie maakt zoiets uit?
Sjtaunt, van sjtaune: zich verbazen. Geleend van het Kerkraads.
Sjteinpuus: hier bedoeld als meervoud van sjteinpuis, wat ik vaker gehoord heb. Dat puus is voor mij vooral het meervoud van poes ofwel een bosje, tuil: eine poes blome. Is een puist niet veel meer eine broebel? Of is een puis(t) een broebel met meterie erin oftewel pus? Het aloude woordenboek van Roermond zegt over ‘puist’: niet gebruikelijk; men zegt zjwaer. Dat van Tegelen heeft puuske: puistje. Vaker gehoord: dae puustekop. We moeten sjteinpuus (enk.) na de corona maar omarmen. .
In de löcher krijgen: humoristisch bedoelde uitdrukking op de middelbare school voor ‘in de gaten krijgen’ – uitgestorven?
Lóchte toch niet, hoop ik. Het is te zien als luchtig, maar is in meer betekenissen te gebruiken. Gank d’r nag ins lóchte mit de aeg euver.
Kaer: kern, binnenste, pit; dit in twee betekenissen: AN pit als sjtein (zie boven), maar ook het binnenste van appel en peer. Officieel woord: zaadkorrel. Kaer betekent dus verder: geestkracht, standvastigheid, moed etc.; dae kaerel haet kaer, det gaef ich dich op ei breefke. Zie Engels core.
En wat moeten we met Leo Herberghs? Welnu: zijn verzamelbundel Portret van een landschap – Gedichten 1953-1997, begint met het sonnet Steen, uit 1953. Eerste regel: Hij heeft een ziel, die nimmermeer wil zingen (…). Het citaat komt uit het gedicht steen (zonder hoofdletter), uit de bundel Heilig weer (1977). Ik heb het woord steen nooit gezien in lijstjes met de mooiste woorden. Keihard, heeft niets met liefde, liefkozen, rozen, pauw en witte zwanen. Het tweede steengedicht begint zo: tegen de steen/ligt een andere/even dood, even onveranderlijk, oftewel: de romantiek van stenen. Ik denk dan aan land-art: stenen in het landschap gelegd. Ik zie een aantal bijna dode Limburgse woorden als stenen die ik ergens een plaats geef. Poëzie is niet voor gazonburgers.