Veldgewas: Nuuj start

 

Door Wim Kuipers

Miense, vrunj m/v, leefhöbbers van Oos Taal: ich höb besjlaote uch weer get Veldgewasse te sjikke. Woveur woveur? Nuuts of noodkreet? Of is ’t nuuts van de saort: toch weer die pil gepak, sjekske gedrejd, drei glazer witte wien, kan toch? Dach van neet –  nou ja dae wien waal. ’t Is mier de (missie)pater die väöl luuj in mich zeen. Oos Taal, veural ’t gesjreve Limburgs, mót blieve. Veldjgewas wiejer, woveur? Mitgesjpeeld haet Lei. Boem inins (wie ein gernaat?) veel Lei in ’t landjsjap van Oos Taal.

Lei

Waem is Lei? Mien broor hoot zoe, daonaeve hauw ich nag drei naeve mit dae naam – jaomer genóg zien ze ammaol neet mie op deze werreld. Dae Lei van hiejbaove is geine miens mae ein gans nuuj organisatie. Beteikenis: Limburgs Eige, opgerich door ei gruupke, veer (4) menner die vinje det Limburg zich neet genóg manifesteert. Of ze get mit gesjreve Limburgs (Oos Taal) wille, weit ich nag neet.

Wiezoe? Ze höbbe de viefteende december oetgerope toet de Limburgse Eigedaag. Dae zól jeder jaor trök mótte kómme. Hollandj haet geine eigen daag – daoveur. Aevel get van gemirk? Nou ja, waat in Australië geveerd is, wie mót me det weite? Wikipedia meljt: Lei Day is a statewide celebration in Hawaii. Lei is onnag ‘t geldj van Roemenië. Kan me hiej neet mit betale, veur eine binjel (mót det?) mit gedichter in Oos Taal. Zoeget guf mier credits dan Veldgewas.

Chauvinisme

Höb óngerwiel gekniesterd: is zoenen daag neet weer broen chauvisme? Blut en eige Boden vól Sjtksjtf? Dao wil ich neet mie intrappe. ZOUT in vreuger wunj. Lei haet waal geliek. Veer waere…
…op zich mins verwaarloos, of neet begrepe (wiel veer neet mit moge doon). Wie en van waem neet. Gaon ich neet mie aan beginne. Mae ’t is waal waor. Waat dan?

De gezet hauw deze maondj drei pagina’s euver Servé Hermans, ein van de baze van Toneelgroep Maastricht. En waat zag dae, nou ja : kop van ’t artikel woor: ‘Ik durf kleur te bekennen, schaam me niet dat ik Limburger ben’. Die rooj letters zien van de gezet: verduutsjing van ‘schaam’. Woveur hae zich zól mótte kónne sjame? Sjteit nörges.

Zoe bóddele veer wiejer. Wohaer? Det vraoge ’t boeremoos en de meuskes (sjpruutjes) die nag in ’t veldj sjtaon zich neet aaf, noe de sjterrewintjer net begós is – dink ich. Lang zin. Mót kónne. Veldgewas wilt gein biejdraag levere aan ’t óngerwies in ’t plat. Amen. Waat waal? Ich mót geweun blieve: laote zeen waat in Oos Taal gesjreve waert. En waerde.

Ich vónj veur Lei ’t gedich Oos Limburg. Oetgegaeve in 1948, veur de 60e verjäördaag van de sjriever: Pierre Francken, oet Remunj. ’t Is op meziek gezat (sjteit biej ’t gedich) door Hubert Cuypers A’dam. Zoeget zól Lei neet good vinje: Amsterdam. Engelbertus Cuypers (1873-1960) woor van Baoksem, en femilie van de boewer van ’t Rieksmezeiem – weer amen.

Oos Limburg

In Limburgs blood zit Limburgs laeve,
‘ch Blief Limburg troew toet in den dood,
Veur dich zól ich mie laeve gaeve,
Ei Limburgs waord det duit mich good.
Al zal ich ouch in ’t Hollands sjrieve,
Es Limburgs zoon zègk ich uch dit:
Mie Limburgs zal mich ’t leefste blieve
Dao ’t Limburgs mich in ’t herte zit!
Mie Limburg zal ich nooit vergaete
Waat of ter ouch gebeure maag,
Limburgse taal blieve veer sjpraeke
Dao ’t Limburgs ich in ’t herte draag!

Sjiek – ich wies gaer op ‘t waord dao veur (vergaete) Nederlandjs  ‘daar’ = omdat.

Hoes veur ‘t Limburgs

Tja, ’t gesjreve Limburgs is min en minder bekind dan vreuger, meug neet mie mitdoon, krieg in ’t HOES hoogoet de bessemekas. Ao ja, ’t HOES is ‘t Hoes veur ‘t Limburgs det nao Drents veurbeeldj, waat mót ich zegke: geboewd waert, opgerich? Ich zól zegke: ingerich. Enne: veer höbbe al väöl hoesraod.

Mae waat mót in kamer A, waat oppe zölder? Det waert sjtraevele. Mót (veur get aan te kaarte) dreikwaart van de sent nao ’t óngerwies gaon? En wen de digitaal jufferkes en knaapjes (knaepkes zien get angers) dao nieks veur veule?

Tiedsjrif van Veldeke, de reeks Platbook: ammaol voert, verzjwoende. En Veldgewas dan? Neet voert. Beteikentj det dan nag get? Waat: voert of neet? Laot mich dao get euver weite. ‘t Mailadres duit ‘t nag: veldgewas@home.nl.

En eine man dae ’t onnag duit, is John Hertogh.

In daen tied rómmelde ’t ouch al in de welt,
allein neit zo lang achterein en zo verrèkde kortbie.

Mer ich höb eine positieve kaer en
ich geluif dat ‘r mee gouds es sjlechs op oze welt besjteit.

Zap ‘t nuuts noe aeve weg, de gezèt kump sjtraks waal oet
nae, ich sjloet mien ouge neit, sjtaek de kop neit in ’t zandj
kiek nao baove in de lóch, zuik nao haop en ouch get sjteun
want ’t is neit mee zo sjoon, alles liek opèns zo kawd
dènk mer dèkser positief, zuug gein baere oppe waeg
blief geluive in de jeug, ‘al kump goud’ is geinen druim
es noe jederein veur zich, mit de anger raek’ning hiltj
en oug dèkser mitein kalt, zuut de welt gans angesj oet!

Dökker mitein kalle: geit det ouch via Veldgewas? Mót: ich gluif neet det in ‘t Hoes van de Taal ein sjtamtaofel kump. Allei, zuug miene kal euver ’t prachtige waord KAER, hiejbaove rood gemaak, wiel de kleur van de teks greun woor. Gein vaut dus. Kaer – ich wil hiej vertale: inborst. Kaer is eigelik kern, of ‘t belangriekste puntj, Ingels core. Laote v’r zoe zegke: wie in waat noe Amsterdam is nag nemes te zeen woor, nome Angele vanoet Azeraoj en Zjwame ’t waord kaer mit nao Ingelandj.

Zoe höbbe ze ouch sjop mitgenaome, en det aanboewsel achter of naeve de verkessjtel,  waerde dao eine winkel; daoveur sjoppe veer noe of ’t ein sjport zól zien: sjopsjport. Klink good. Ich sjrap de twie klinkerkes, en dan blief: sjpsjprt. Gans dudelik veur de tiktokkers. Kaer ­­­­– waat wiejer belangriek is: eppel en paere höbbe kaere, die in de polder ‘pitjes’ heite. Ein kersenpit neume veer eine sjtein:  keersesjtein.

De kaer in de sjop: is dit mesjiens de rebriek van vreuger, ’t Waord van de Waek? Veldgewas zól aevel poëzie bringe… Kump kump kump, wie biej einen ós de milk, zag me vreuger.  En ouch det waord (milk) möbbe die Angele mitgenaome nao Angleterre. Tis mich get, wónjert zich de gezet.

Wo blief de poëzie?

Wim Kallen is van plan ei book mit gedichter oet te gaeve. Gedichter in ’t Mesjtreechs en euver zien vadersjtad wiewaal hae van Amie is. Hiej kump eint, en onnag actueel: euver de kedokes die mit Korsmes vandoon zólle höbbe.

Ingelke 

tingeltangel zweef door de loch 
‘ne kawwe wind bringk koerzaank korterbij 
snie plak oonder de gewatteerde stievele  
‘nen iespegel vèlt krak vaan ‘nen tak 
en kump neer in ‘t wit winterkleid 
veur us oet aofdrökke vaan moonboots  
de pu vaan ‘nen hoond 
kinderveutekes en ’t spoor vaan ‘n slei 
de rouleaus vaan de winkels zien umlieg 
kèrkdeur en kaffees zien ope 

de keersmerret is royaol mèt lempkes verleech 
bij de kräömkes ligke hejse en sjerpe 
maof, roej, greun en gouwe keersballe 
wöllege sjäöpkes, houte sjiepers 
netuurlek, ‘t kinneke Zjezus in e kribbeke 
m’n vrouw twiefelt tösse ‘ne slaojbak  
of ‘ne pollepel oet olievehout 
oondertösse kiek ‘ne kleinen ingel m’ch aon 

‘t is naat en kaajd  
veer goon opwerme bij dat brannend hout 
neve de vuurkörf gief ’t gleujwien 
daobij löste veer ’n tas erwtensop 
höllege, dee kleinen ingel liet m’ch neet los 
is dat ’t kedoke dat iech zeuk 
veurallier iech get lekkers bestèl?  
vrouwleef steit te vertèlle mèt ‘n vriendin 
iech stievel trök nao dee kraom 
num de porseleinen ingel in m’n hand 
en veul euze speciaole band 

wèlt geer dezen ingel inpakke? 
iech betaol  
laot de kleinen ingel in m’ne jaszak glije 
gein groete kedo’s dit jaor? 

Wim Kallen

Ich bön aan ’t daole, gluif ich. Obbernuuj: waat wil ich? Ich wil det Oos Taal oplaef, det angere de prach en krach van die geminachde taal, intjelik zeen. Dan mót waal (nag) baeter gesjreve waere in die taal, leefs get waat euverlaef.  Kan väöl baeter in ’t Nederlandjs? Wie? Me kan neet baeter in ’t Hollesj Limburgs sjrieve. Ich heur: waats dich wils, det is l’art pour l’art. Aafgesjreve. Harnas.

Ao jao? Mien moder zoog kuns in aerpel. Woor det zeen kuns, of die abnormaal petatte. Nagal get miense vinje de friet van daen dinges kuns, wiel nemes angers zoeget geweldigs zól kónne ineinsjtiechele. Ich blief dinke. Käöksel. Gelökkig höbbe de ómpe lómpe modewäörd magisch en iconisch gein euvertröffende trap. Me mót ‘meest iconisch’ sjrieve, en det meest woor dartig jaor geleje nag ein anglicisme (most).

Ich kreeg ei gedich in ’t AN van Godelieve van Gemen.

Zuug deze regel:

Een ekster, sjiek in een smoking van zijn eigen veren

Det is mier dan sjiek, det vinj ich prachtig, in waat veur taal ouch. En die gedichter, die kómme waal. Hiej al get van Godelieve. Kump mier.

In Memoriam 

As ich zegk: sjtruimend, 
denn sjtruimp tet naovenant
As ich zegk sjruimel, denn praot ich ter naeve.
Wiej ’t doe en doe waar dao woe
Sjraar woende beej zien tant in laeve?

Det waar dao einen toêmel en gesjtraevel
det eine de bóks aafzagkde van de lach
wiel ze toebde en moêlde mer toch aevel
nemes feitelik wós wat of hae zach.

Vur Sjraar waar ’t laeve  flot vurbeej
en ging den Hemel aop
wao de Ingelkes dansde Holladiejee
in leefde gluif en haop

de Hallee Loeja Dans 
dans noow dae Sjraar

Weej kalle neêt

Luûs op miene kop,
in mien sjpraok woort neêt gekald,oêt neëte greuje luûs.
Ónger beej de gäöt 

wazelde ein sjael moês
taenge sjtruimende raengel
sónger ing, wies de mies kwaam.

Godelieve van Gemen

Nag get. Ich citeer oet ein reklaam veur ’t book Van lang naar kort Maastrichts: Maastrichts praten is ‘hendig’ leuk. Niet binnen de stress van quality-time, maar lekker vintage in de eigen achtertuin. Kump van eine bookhanjel…

Dao kan Veldgewas neet taengenop – lekker leuk vintagen tösse aangevraete sjepeng, doorgesjaote poor en meuskes die get fóddelig zien: dreuge zomer. (Sjepeng = chou pointu ofwaal spitskool, en meuskes höbbe v’r al gehad). Waat wil ich noe… nag doezjend gedichter in Oos Taal – veurluipig dan.

Kump ein wo d’r nag mier van kómme.

Zjwaegelke

Naerzaam
in jaorring
versjtaoke,
ligke sjeut
van de eikeboum
dae zaog d’n aansjpenner are
allewiel aos
mien groatvader
zien wiesheid
leus te in römpjsele en keëne

bössel roaj sólfer
in e zjwaegeldeuëske
zjwaegelsjtekske,
sjprok, sjplinter
van waat t’r oats waor
vreë langs ’t sjoerpepier
sjarsj e vlemke
oafgesjtaoke,
aafgebrend,
oetgepoest
op g’n aerd gesjmete
oetgetrap

mer …
sjtenjig
vunkelt
e sjtrang vlemke

Lucifer

ijverig
in jaarringen verstopt
ligt de nakomeling
van de eikenboom
die zag de beginneling wennen
tegenwoordig een knoest
mijn grootvader
zijn wijsheid
lees je in zijn rimpels en kloven

bos rode zwavel
in een luciferdoosje
lucifer
breekbaar, splinter
van wat hij ooit geweest is
weerbarstig langs het schuurpapier
in een ruk een vlam

Afgestoken
afgebrand
uitgeblazen
op de grond gesmeten
uitgetrapt

maar
vastberaden
brandt er
een krachtig vlammetje

Leone Cramers, Gelaens

sjtenjig
vunkelt
e sjtrang vlemke
Geer moog aan Veldgewas dinke. Enne: ei duchtig vuur make. Allei, veer winse uch waat geer uch zelf wins. Hiej kump nag ’t Nujaorsgedich van Veldeke, van Har Sniekers: