Letterbak Wim Kuipers, 19 augustus 2016

Ritselkoet

Ritselkoet: ei geheimzinnig waord, en dao zól ich euver vertelle, höb ich belaof – in de vurge Nuutsbreef van Veldeke.
Ich dach det ritselkoet, toevallig óntdek in ’t waordebook van Venraoj, ein eige Limburgse volksetymologie zól zien. Mae mesjiens is ’t zinnig veur ich wiejer gaon get euver ’t begrip volksetymologie te zegke.

Etymologie is ein taalweitesjap die de herkóms van wäörd probeert te achterhaole. Det gebeurt door ummer wiejer de gesjiedenis van wäörd nao te vreutele. ’t Geit zich dus neet um de juuste beteikenis of verklaoring, mae um ’t óntsjtaon en de gesjiedenis van wäörd; veural wie ze verangerd zien.

Noe de volksetymologie. Die is weitesjappelik bezeen gein etymologie, den de geweun luuj höbbe lang neet genóg kinnis veur good óngerzeuk. Me mót minimaal Gotisch beheerse, Grieks en Letien, en hiel get weite van Indogermaans, Sanskriet, Slavische tale.

Waat doon ze dan, die luuj? Meis waert gezag: ze vervorme ein ónbekind waord, zoedet det dudelik liek. De Pruse sjpraeke ouch van Fehletymologie, dus get waat verkierd is, wo eine faeler aan zit.

Ein van de bekindste veurbeeldje van volksetymologie is ’t waord hangmat. Det sjtamt van ’t inheimse waord (indianetaal op Haïti, meint me) hamáka. In ‘t Frans is ‘t noe nag hamac, de Sjpanjole deje d’r ein A biej (hamaca) mae de Hollenjers begrepe dao ammaol nieks van. Ze heurde die vraem wäörd, zoge waat ze zoge: dao hauw eine op ei sjeep einen dook gesjpanne tösse twie maste (verzin ich), en dao góng hae in oetröste wen d’r hel gepoejak hauw. Angers gezag: de hangmat woor gebaore: ein hangende mat. Hiej haet me dus bedoeld ’t waord te verklaore, allein klop die verklaoring neet. Neet te gluive daoveur: de Pruse höbbe det waord geweun euvergenaome: Hängematte, eine hängende Schlafstelle!

Beroemder veurbeeldj oet de beuk is scheurbuik, ein krenkde die ’t neet mie guf. Ze keem veur biej zeeluuj die maondje op ei sjeep zote aone verse greunte of fruit. Ze kregen euveral wuntjes, veural aan de móndj. Det de boek sjeurde: nae. ’t Waord is ein vervorming van de weitesjappelikke Letiense naam scorbus, en gein verklaoring, wie hangmat waal.

Verbasteringe à la scheurbuik kómme nag väöl veur, veural biej name. Ich höb dökker golje lieskes geheurd veur golden delicious (appele), mae dae variant kan bedach zien. Dudelikker zien de ringelote: proeme die officieel reine-claude heite. Mit dae naam is nagal get gekloot (logisch), en op internet kónt geer vinje waem keunegin claude wörkelik woor.

Noe weite veer nag neet waat ritselkoet is. Waordebook Venraoj: hom van een vrouwtjesvis. Wikipedia meint: hom is het sperma van mannelijke vissen (bietje döbbelop, det mannelijke, liek mich). ’t Waordebook van Zjwame zaet dao melkkuut taenge; koet zal dus kuut, kuit zien – neet de naas.
Volgende waek wiejer gekuit.

Wim Kuipers, 19 augustus 2016