De laatste Lidioom: Ver-raden namen

Plaatsnamen. Er zijn er die alleen in Limburg voorkomen. Dat zijn allereerst de bijna dertig namen die op -rade uitgaan. Heel erg Limburgs dus dat -rade, maar de namen zelf horen niet bij mijn Lidioom, want het zijn Nederlandse namen. Heel eenvoudig: ze hebben allemaal een ‘echte’ naam naast zich (zogeheten Limburgisme?). Daarom grap ik maar: ze zijn ‘verraden’ – ze hebben een -rade ofwel -raoj aan de kont gekregen. Doonder werd Doenrade, Geweustrao Weustenrade en zo verder. Alleen Heieret (ik moet aan Heirat denken) kreeg een ander achterstuk, beetje Midden-Limburgs: Heyenrath. Waarom geen Heienrade? Om verwarring met Herkenrade (Herkenter) te voorkomen?

Dat -rade is afkomstig van het werkwoord rooien. Snel: de Romeinse soldaten die hier waren moesten eten, er verrezen grote hoeves, maar toen het leger weg was, eiste het bos weer zijn plaats op. Een eik is machtiger dan een grassprietje.

Na enkele eeuwen had Zuid-Limburg weer genoeg mensen met honger, en het bos was de klos. Rooien dus. Het gerooide moest een  naam hebben. Vaesrade (Vaosje) zal naar Servatius genoemd zijn. Er waren ook nog namen op -rode, zoals het Land van Rode = Kerkrade en ommelanden. Asenray (gem. Roermond) heeft een restaurant met de naam Ridder van Asenrode. Achter Meersen de berg op had men geen zin zich wat nieuw te bedenken, zodat je nu daar in Raar belandt, zonder iets erachter.

Namen verzinnen. Heb ik aan meegedaan, en het resultaat staat bij  de lijst fictieve plaatsnamen (Wikipedia). Ik citeer: Elsenrade, het fictieve dorpje in Limburg, waar café de Hemelpaort centraal staat in de gelijknamige regiosoap die de KRO in de zomer van 2008 uitzond. Jammer dat niet vermeld wordt waarom die plaats zo heet. Het verhaal speelt bijna volledig in Beek, dé plaats van de kruidenbitter els; het aelske heeft er een eigen museum. Elsenrade is overigens ook Nederlands. Ik heb nog Aelsrao voorgesteld, maar dat ging wat ver.

In de rest van Limburg vind je varianten op -ray en -roy. Ik noem nog Leveroy (Leivere) en Stramproy, in het Limburgs gewoon Rooi, net als Raar.

In ‘t noorden vinden we vooral -rays, zoals Venray, dat in het Limburgs voortaal als ‘Venroj’ gespeld wordt. Prima: die Y hoeven we niet. Steken we de Brabantse grens over, dan zien we nog een handjevol -rodes zoals Nistelrode, en dan zijn we uitgerooid.

Reageren? redactie@veldeke.net of veldgewas@home.nl

 

Lidioom is onze rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Dit is de 92ste en laatste aflevering. Schrijver Wim Kuipers heeft de indruk dat hij alles wat wetenswaardig is over dit onderwerp nu wel behandeld heeft. U kunt alle afleveringen blijvend teruglezen in ons archief.

 

Maar binnenkort start Wim Kuipers op deze website een nieuwe rubriek, nu wat minder uitleggerig en wat meer nadruk op het plezier dat het schrijven en lezen in de Limburgse taal kan opleveren. Blijf ons volgen.