Column: De Nederlandse Taalunie en ’t wegmóffelingseffek.

Wo zeen de sjtreektale (regionaal tale)? De euverheid mót sjtreektale es ’t Limburgs en Nedersaksisch besjerme taege ’t demotiveieringsbeleid vanoet ein plek.

Door: Joep Leerssen, Henk Bloemhoff, Leonie Cornips, Roeland van Hout en  Goffe Jensma *

In 2017 zörgde de Taalunie-enquête De Staat van het Nederlands veur ónrös: woróm mouste, beveurbeeld, Limburgers, in die enquête invölle dat ze thoes ‘Nederlands’ sjprouke, ouch es dat in wurkelikheid Venloos waar? Intösje zeen de pertieje ’t noe èns.

Begin november 2018 sjprouke óngergeteikende mit de Taalunie euver de tweede Taalunie-enquête die op dit momènt online sjteit, mit es gevolg dat noe waal nao ‘t Limburgs of Nedersaksisch verweze wurt. Me haet belaof dat in de 2020 versie van De Staat van het Nederlands de drie erkènde regionale tale appaart es invulmuigelikheid aangebaoje zullen waere.

Woróm ware veer óngerös over die enquête? Veer vónje de gevolgde meneier van wirke gein ruumde gouf aan de taalbelaeving van, mit name, Limburgers. Wo zie bewus veur ‘t Limburgs (van Mesjtreichs pès Venloos) kouze, in plaatsj van ‘t Nederlands, woort dat es ein keus veur ’t Nederlands geregistreierd. De ónvrae dao-euver  woort versjterk door de verdeidiging es zou ‘t Limburgs gein wirkbare categorie vorme (in taegensjtelling tot ‘t Fries of Tamazight), of dat wèttelikke  (politikke) erkènninge neit sjpaore mit de weitensjappelikke indeiling van taalversjil en taalvariatie. D’r koum ein handjteikeningeactie euver. 2375 Limburgesj (wo-ónger Marita Mathijsen, Connie Palmen, Lilianne Ploumen, André Rieu en väöl angere ‘belangrieke’ luuj oet weitensjap en kultuur gouve aan dat ze gein boodsjap hawwe aan ein weitensjappelikke meneier van wirke die hun taalbelaeving wegmóffelt.

Status aparte

De Taalunie noum notitie van de kritiek, die veer ónger angere leite heure in ein berich dat veer versjpreide tiedes ein Taalunie-biejeinkóms euver dit óngerwerp veurjaor 2018 en góng gesjprekke aan. Daobie zag de euverheidsorganisatie toe óm in ein vervolgóngerzuik alle regionale tale en dialekte in ‘t Nederlandse taalgebied pès hun rech te laote kómme.

Oze óngerösheid en die van angere sjtreektaalvertegenwoordigesj woort daomit neit weggenómme. De Taalunie zètte het wirkbegrip “variant”  (of “variatie”) gans breid in; van expat-meertaligheid pès plat-Jordanees. Dao tösjenin koume de deipgaonde eigensjappe die Bolswards, Kirchräödsj en Drents in de Randstad gans ónversjtaonbaar make neit tot hun rech. Dat allenej es “variante” op éínen houp te vaege zou het wegmóffelingseffek neit aafremme.

Waat geeft sjtreektale hun status aparte? Allein de letter van de wèt? Nae. De erkènning van ‘t Fries is ein historisch gegruid gegaeve. Die van ‘t Nedersaksisch en Limburgs is pès sjtand gekómme ómdat daoveur euvertugende argumente ware. Die drejje neit èns zozeer óm ‘t (sowieso onmuiglikke taxonomische versjil tösje taal, dialek of variant – ofsjoon ein beheurlik grote taalaafsjtandj t.o.v. de landjstaal ouch in historische óntwikkeling, waal ein noodzakelikke veurwaarde is. Ze drejje veural óm de taalsociologische plaatsj van die sjtreektale in de samelaeving van de regio, mit ein sjterke aanwezigheid in de publieke sfeer, in de media, in de cultuurproduktie, ouch veur communicatie euver neit-alledaagse publieke (maatsjappelikke, politikke, weitensjappelikke) óngerwerpe.

Ervare

De erkènning daovan is de erkènning van ein maatsjappelikke wirklikheid. ‘t Is ein door ‘n internationaal verdraag vasgelagde, publiekrechtelijke verplichting die de euverheid en daomit de Taalunie, zichzelf op lèk om z’ón sjtreek- en minderheidstale te besjerme van centralistisch ontmoedigingsbeleid en miskènning. De Taalunie haet dat inmiddels eerlik  geaksepteierd.

Blif de vraog waat de sjtreektale mit de “variaties” mótte. ’t Meist dudelik is óm in toekomstig óngerzuik taalkeuzes zo aope muigelik te registreiere, wobie naeve ’t sjtandaard “Nederlands” alle alternatieve of versjille die es keus door de deilnummesj nao veure waere gebrach kènne waere mitgeraekend: neit-Nederlandse tale die bènne ós taalgebied waere gebroek (Frans, Papiaments, enz.) én keuzes veur Zeeuws of Kortrijks. Veur sjtreektalige variante zou dan een vervangend niveau mótte waere aangehawte ónger “het” Nederlands, mit een lokaal-regionaal markeiering mit tösjesjtap van de keuzes (Roermonds>Limburgs, Schiermonnikoogs>Fries, Twents>Nedersaksisch). Dat zou goud doon aan de wirklikheid (de maatsjappelikke belaeving van taalkeuzes) en aan de weitensjappelikke zuverheid van de registratie daovan. Taal is jao waat es taal wurt ervare.

• Henk Bloemhoff is röstend sjtreektaalfunctionaris in de Stellingwerven; Leonie Cornips is óngerzuiker taalvariatie aan ‘t Meertens Instituut en hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Mestreich; Roeland van Hout is röstend hoogleraar Toegepasde Taalweitenschap en Variatielinguïstiek aan de Radboud Universiteit; Goffe Jensma is hoogleraar Friese Taal en Literatuur aan de Rijksuniversiteit Groningen; Joep Leerssen is hoogleraar Europese Sjtudies, in ‘t bezunjer Moderne Europese Letteren aan de Universiteit van Amsterdam.

Dees teks versjient ouch in Vaktaal (december 2018) mer is geactualiseierd.

(omgezat in ’t Zittesj door John Hertogh – Zitterd)

Wee de enquête vaan de Nederlandse Taolunie nog neet heet ingevöld, kint hei terech.