Column Leonie Cornips euver mietaolegheid

Leonie Cornips reageert op ‘t KNAW rapport Talen in Nederland – Talen voor Nederland en plaots daomèt mietaolegheid in e breier perspektief.

’t Alledaogs meh och zoe compex versjijnsel mietaolegheid

In 2018 versjeen ’t rapport Talen in Nederland – Talen voor Nederland. In dat rapport stèlde de KNAW vas tot Nederland ’n mietaolege sameleving is gewore en tot ’t tied weurt um verstendeger en efficiënter um te goon mèt de taole die binne eus landsgrenze gesproke weure. Tot ’t rapport mietaolegheid signaleert es kinmèrk vaan ’n modern sameleving is belaankriek meh neet nui. Wie veer us neige te verhawwe tot mietaolegheid, is evels wel ’n thema.

Mietaolegheid is e versjijnsel vaan alle tije. Eder sameleving is mietaoleg, en zoe ouch Nedeland. Noe en vreuger: neve ‘t Nederlands is ’t Fries es twiede taol in de provincie Fryslân en zien ’t Limburgs/Nedersaksisch en Jiddisch/Sinti-Romanes via Europese afspraoke es regionaol en neet-territoriaol taole officieel erkind. Daoneve spreke lui gemekelek twie of mie dialekte neveein in Nederland.

In de Middeliewe waor mietaolegheid gei punt vaan discussie: ederein binne of boete de Lage Landen spraok ’t dialek of de dialekte vaan zien dörp, stad of regio. In de lèste decennia ligk mietaolegheid wel oonder vuur. E veurbeeld daovaan is de gedragscode vaan d’n toenmaolege börgemeister Opstelten vaan Rotterdam, dee in 2006 veursjrijf: “Nederlands is de gemeenschappeljke taal van Roterdam. In het openbaar spreken we Nederlands – op school, op het werk, op straat en in het buurthuis”. Zoe’nen oproop is oonzinneg veur mietaolege sprekers in Nederland vaan ’t Fries, dialek, Turks, Berber, italiaons, Frans of Ingels.

Ein land–ei volk–ein taol

Mietaolegheid is vaan alle tije meh weurt pas aon ’t eind vaan de negetiende iew e probleem. Nao 1848 waor ’t streve geriech op taoleinheid es symbool vaan polletieke einheid,  wie in Europa de modern natiestaote oontstoon: Duitsland en Italië en centralisatie vaan Nederland en Fraankriek. Ein vaan de belaankriekste arguminte veur ‘ne eige staot in deen tied waor (en is) tot taol ’t volkskarakter of de volksziel weerspiegelt en tot me ziech door ‘n ‘eige’ taol vaan ‘n ander volk kint oondersjeie. D’n taolkundege Matthias de Vries reumde ’t Nederlands in 1853 es ”afspiegeling van ons vaderlandsch karakter, merkteeken van ons volksbestaan, band en pacht onzer nationaliteit“. Ederein dee éin taol deilt, deilt dus ouch ’n vasstaonde verzameling vaan cultureel norme en weerde. Volgens cultuurhistoricus Joep Leerssen refereert ’t konsep nationaol identiteit aon ’n unieke en oonverwisselbaar eige plaots oonder de zon; ’t betröf ’t idee tot de natiestaot vaan noe dezelfde identiteit manifesteert es die vaan eus awwers en ieder ginneraties.

Meh zoe gaw de Europese natiestaote ziech verbeelde tot ze in ‘ne identiteitscrisis verkiere, weurt mietaolegheid e probleem. Socioloog en publicist Dick Pels besjrijf die paniekreactie in de Groene Amsterdammer in de volgende wäörd: “Taalverdediging wordt opnieuw als een vorm van landsverdediging gezien”. Vaanoet die gedachte verbeeldt ’n ander soort taolgebruuk aofwiekend sociaol gedraag, es ’t ziech neet wèlle aonpasse aon de Nederlandse sameleving. In ’t extreem geval beoordeilt me ’t anders spreke es ’t normatief Nederlands of ’t spreke vaan ’n ander taol es neet good börgersjap. ’t Idee is: iemes dee wel in Nederland woent meh dao gei (gewoen) Nederlands of anders sprik, hèlt ziech neet aon de regels en veult ziech ouch neet ech verboonde mèt Nederland.

De gedachte tot ’t succes vaan ’n natiestaot aofhingk vaan eintaolegheid bove mietaolegheid creëre veer evels zelf. Gróppe en relaties door taol en identiteit (nationaol, etnisch) zien jummers neet oonveranderlek, statisch, eindimensionaol en veurspelbaar. Wie ’t Nederlands noe gesjreve en gesproke moot weure, versjèlt mèt daarteg jaor geleie. Väöl vaan eus opvattinge hei-euver zien ’t rizzeltaot vaan ’t oonderein oetwissele vaan ideeë, geveules en meininge en ’t ziech oonderein beïnvlode door d’n tied eweg. Dees opvattinge kinne ederskies obbenuits vörm gegeve weure en ‘nen andere inhaajd kriege.

’t KNAW Rapport (2018): Talen in Nederland, Talen voor Nederland

Oonderetösse nump d’n taolekinnes in Nederland aof in ‘nen alsmer mietaoleger wereld. Eurostat verkóndegde tot eine op de zeve persoene in Nederland gein vreempde taol sprik en es veer dat wel doen, daan allein Ingels. Volgens de Europese Unie kraoge in 2013 ruim 16,5 miljoen lierlinge op de basissjaol in Europa Ingels gelierd. Tot gans Europa veur Ingels keus beteikent ’n enorm veringing in ’t taolaonbod. Dat gief zörg. Volgens de KNAW commissie heet ’t oonderwies in e Nederland boe-in mie es 2,5 miljoen lui leve mèt ’n ander taol neve ’t Nederlands te make mèt achterstalleg oonderhaajd. ’t Oonderwies späölt neet in op de touwnaome vaan ’t aontal en de diversiteit vaan anderstaolege. De beleidsmaotegen aondach veur ander taole bij de Nederlandse euverheid en in ’t Nederlands oonderwies, blijf achter bij de stijgende vraog nao taolege competenties.  De commissie sjrijf tot e mietaoleg Nederland “zeker bij bedrijven en instellingen zoals musea of gemeentes, maar ook op veel scholen niet geleid [heeft] tot een duidelijke taalkeuze bij het omgaan met inwoners met een anderstalige achtergrond. Dat geldt noch voor de streektalen noch voor de migrantentalen. De overheid zelf heeft hier geen visie op geformuleerd en er wordt niet bijgehouden welke talen de inwoners van Nederland spreken.” (p.22).

De commissie reup de euverheid daorum op ’n taolbeleid passend veur alle oonderwies te formulere um op de ierste plaots de Nederlandse taolbehendegheid vaan alle lierlinge zoe good meugelek aon d’t touwkomstegen arbeidsmerret te koppele (p.8). Op de twiede plaots huurt in de doorloupende lierlijn ’t taoloonderwies binne eder sjaoltiep obbein aon te slete. En op de derde plaots huurt mietaolegheid per sjaoltiep vaanzelsprekend weure door taollèsse zoe in te riechte tot ze naodloes aonslete bij d’n taolekinnes en ’t nivo die veur e bepaold beroop gewins zien. En es lèste huurt de cultureel diversiteit en taolbehendegheid vaan de lierlinge in hun thoestaole – Arabisch, Törks, Spaons, Chinees – ingezat en versterk  te weure door beveurbeeld in de lès aondach te besteie aon vertaolinge vaan bepaolde terminologie. Die thoestaole zien ’n hölpbron veur internationalisering. De commissie sprik de wins oet tot door ’n adequaat taolbeleid “Nederland beter [kan] inspelen op de veranderingen in de demografische samenstelling van onze bevolking, in de internationale machtsverhoudingen en in de economische relaties.” 

Taol es identiteit en/of instrumint

De KNAW commissie verwoordt ’n relevante meh veurnaomelek instrumenteel en rationeel visie op mietaolegheid. Iech zouw dat nog wèlle aonvölle mèt ’t volgende. Taol is cruciaol in identiteitsformatie en ’t is zjus dit gegeve wat de mieste emoties opreup. Identiteit is ’n dynamisch, mievoudeg en ambigu rizzeltaot vaan ’t veule, dinke en handele vaan individué of gróppe. Identiteitsformatie späölt ziech aof binne tegestèllinge die door de lui zelf geconstrueerd en beleef weure. Veurbeelde daovaan zien tegestèllinge wie “Nederlander” tegeneuver “asielzeuker”. In dit proces geit ’t zoewel um ideeje die lui euver ziechzelf höbbe es ouch um ideeje die andere euver hun höbbe. Tot lierlinge, zjus wie volwassene, anders spreke es wie de norm veursjrijf of tot ze hun thoestaol wèlle blieve gebruke, heet alles te make mèt de identiteit(e) die ze beleve en (wèlle) oetdrage. ’t Al daan neet spreke vaan ’n ander soort Nederlands of ’n ander taol kint ’t gevolg zien vaan tot binne de eige gróp(pe) of regio  e bepaold taoleg kinmerk of taol mie geapprecieerd weurt. Pim, bekans zès jaor aajd, sprik thoes beveurbeeld altied Limburgs en op sjaol Nederlands. Meh es heer ziech oongemekelek veult op sjaol keus heer veur ’t Limburgs um ziech te ute. Dit bliek es de juffrouw vraog wee ’n denske op ’t toneel wèlt doen. Pim reup enthousias in ’t Nederlands tot heer dat wel wèlt doen meh es heer eine kier op ’t toneel steit, reup heer in ’t Limburgs “Ich wil toch neet meer”. Kort gezag: wie persoene ziech mèt Nederland, ‘ne regio en gróppe taoleg identificere en wie taolege verboondenheid oonderein gecreëerd, beleef en geapprecieerd weurt, is vrij oonveurspelbaar en aofhaankelek van wie andere dit interpretere.

Taol en emoties

’n Nui visie op mietaolegheid bringk depe emoties mèt ziech mèt. De instrumenteel visie vaan de KNAW commissie plaots op d’n achtergroond tot individuë en hun taole neet op dezelfde meneer beoordeild weure. D’n taolege merret in Nederland is – wie euveral in de wereld – ‘ne symbolische merret. Mietaolegheid is ’n verrieking es ’t um ’t Ingels en zien sprekers geit, meh ’n vererming es ’t sprekers vaan ’t Berbers of Törks betröf. De euverheid stimuleert en financiert Ingels op de basissjaol meh beëindeg op diezelfde basissjaol oonderwies in ’t Törks en ’t Limburgs. Respek en waardering veur de taol vaan ‘nen andere späölt ziech ummertouw aof binne de conteks vaan maotsjappeleke oongeliekheid wat medein de vraog opreup wee debij huurt en wee neet. Oondaanks tot taolkundeg en cognitie-oonderzeuk liet zien tot kinder en volwassene prima twie taole es moojertaol kinne beheerse, dinke väöl lui tot mietaolege kinder ieder taolachterstandskinder zalle weure. ’t Euvergelieverde ei land-ei volk-ein taol  ideaol vaan de natiestaot liet us ouch vasroste in de meining tot d’n ideaole Nederlandse börger ‘nen eintaolege Nederlandse börger is en tot ederein dee Nederlands sprik ziech thoes veult in Nederland en welkom weurt geheite door Nederland.

’t Versjijnsel mietaolegheid in Nederland vaan noe en vreuger is en waor alledaogs meh is sinds de negetiende iew ouch hiel compleks en gelaog. Um meininge euver taol en mietaolegheid te kinne nuancere zouw d’r in de sameleving mie begrip en kinnes, en in alle laoge vaan ’t oonderwies mie aondach mote koume veur taolege en sociaol aspekte vaan mietaolegheid: de samehaank tösse maotsjappeleke oongeliekheid en d’n aondach veur achterstandsdinke en de roop um d’n eintaolege börger dee allein Nederlands sprik, de beleving en taolege vörmgeving vaan nationaol en sociaol identiteit(e) en de daomèt samegaonde processe vaan in- en oetsleting door versjèllende actore wie de sjaol, de media en de sprekers zelf.

Veur de completen teks vaan ’t KNAW rapport kint geer hei klikke.

Leonie Cornips, is oonderzeuker Taolvariatie aon ‘t Meertens Instituut in Amsterdam en bezunder hoeglieraar Taolcultuur in Limburg aon de Universiteit vaan Mestreech

Mestreechse vertaoling: Bèr Brounts