Interview mèt diechter/journalis Wim Kuipers

Wim Kuipers: Ich sjrief veur de taal

Net ederen diechter is bereid um teks en oetlag te geve bij zien poëzie. Wat d’n diechter bedoelt mèt zien veersregels, dat moot de lezer zelf mer oetvèsse. Sommege diechters bewere zelfs tot ze zelf lezer weure zoe gaw de lètters vaan hun gediech op pepier stoon. Ze mote dus zelf ouch mer raoje nao wat de bedoeling zjus is vaan die wäörd die ze gesjreve höbbe. Zoe neet Wim Kuipers. Wie heer veur Veldeke ’t gediech ‘Oos Taal’ had gesjreve, wat recentelek bij de oonderteikening vaan ’t convenant euver de erkinning vaan ’t Limburgs is aongebooje aon minister en député, heet heer daonao ’n oetgebreide verklaoring bij zienen teks gesjreve en zelfs ’ne podcast ingesproke um dat ouch nog ins mèt gesproke woord touw te liechte. Gevraog nao de reie vaan die opehartegheid zeet heer “Ich sjrief veur de taal.” Mèt ander wäörd: ’t geit häöm neet um ’t oetdrökke vaan depe geveules of allerindividueelste bedinkinge in zien poëzie meh heer sjrijf um de Limburgse taol te toene in al häör sjoenheid en finesses. En daan ligk ’n touwliechting bij d’n teks al get mie veur de hand, want daan wèlste ouch tot zoe väöl meugelek lui begriepe watste höbs wèlle zègke.

’ne Complexen diechter

Noe is zoe’n touwliechting bij de gediechte vaan Wim Kuipers ouch gein euverbodege luxe want heer sjrijf op ’n associatief meneer boebij gedachtesprung weure gemaak die neet per se bij ierste lezing medein dudelek zien. Joep Leerssen, hoeglieraar Modern Europese Lèttere aon de Universiteit vaan Amsterdam sjreef dao-euver: “Kuipers is een complexe, doordachte dichter. Hij is niet makkelijk, niet van ‘alle vogeltjes fluiten in mei, o wat ben ik blij’. Hij doet geen concessies aan het grote publiek en aan onze Nederlandse landstaal, maar kent een enorme lyrische kracht, je kunt hem zo op gelijke hoogte stellen met Leo Vroman.” Leerssen aarzelt daan ouch neet Wim Kuipers “de grootste Limburgse dichter van de afgelopen eeuw” te neume. Dat is neet niks en Wim Kuipers toent ziech op zien meneer daan ouch vergöld mèt die beweze ier: “Ich vinj dat wel leuk jao.” En ouch in de huidege iew is heer nog ummertouw es diechter actief, de tacheteg oondertösse gepasseerd.

Journalis in hart en nere

Veer spreke Wim bij häöm thoes aon de Bergweeg in Mestreech nao aonleiing vaan ’t gediech Oos Taal wat heer veur Veldeke gesjreve heet. De hoofs Wim neet väöl te vraoge. Heer gief ouch antwoord op vraoge die nog neet gestèld zien. En op ziene leeftied vèlt ‘nen hieleboel te vertèlle euver wie ’t zoe gekoume is.

Wim Kuipers heet nog ’ne blauwe maondag es lieraar Nederlands veur de klas gestande meh ’t mierendeil vaan zie beroopsmaoteg leve heet heer toch es journalis gewèrk. Heer is begonne bij ’t Eindhovens Dagblad. Dao koum heer in eine nuie wereld terech: ’n deil vaan zien collega redacteure bleke ouch literair werk te make. Naome wie Jan Willem Overeem en Jean Paul Bresser, ze sjreve gediechte, beuk en toneelstökker. Dat waor nog ins get anders es de in vergelieking daomèt mer sej lierarekamer. En dat opende veur Wim Kuipers nui perspectieve.

Meh al gaw woort heer gevraog um veur alle gezètte vaan de Braobant Peers op de redactie in Amsterdam te goon wèrke. ’t Had neet väöl gesjeeld of heer waor bij de NCRV-Gids terech gekoume meh op gesprek woort häöm dao toen te verstoon gegeve: “Meneer Kuipers u schrijft wel mooi maar eigenlijk bent u toch niet helemaal van ons.” Dao kóste ze wel ins geliek in höbbe gehad. Zoe kaom heer later op de Audet nuitsdeens in Nimwege te wèrke. Boete de provincie had heer wieneg aon zien Limburgse moojertaol. De aonleiing um in ’t Limburgs te goon sjrieve waor feitelek ’t versjijne vaan ’t PvdA-program Schuivende panelen. Dao-in waor spraoke vaan ’t nationalisere vaan de groond. In Amsterdam hadde ze al zoeget mèt es gevolg tot ze dao noe nog zitte te worstele mèt ’t erfpachsysteem. Meh veur de boere in zien geboorteplaots Neel reep dat idee vaan erfpach nogal get vraoge op: mote veer noe aon ’nen ambteneer goon vraoge wat veer volgend jaor mote zejje?

Limburgs sjrieve en diechte

Toen oontdèkde Wim tot heer euver die zake beter in ’t Limburgs kós praote en sjrieve es in de ambteneretaol vaan ’t Nederlands. Toen is heer ouch gediechte goon sjrieve in ’t Limburgs en lid vaan Veldeke gewore. ’t Ierste gediech wat in ’t Veldeke-tiedsjrif vaan häöm versjeen waor “Mien duuster landj (doe höbs dien zón zelf verbrandj)”. En daomèt waor d’n toen medein gezat: niks kapelkes en roesjende beekskes, boe väöl Limburgse poëzie – toen en ouch noe nog – in oetbloonk. Wee indertied e gediech insjikde nao Veldeke kraog nog ech inhawdelek commentaar vaan de redactie, in dit geval vaan Paul van der Goor. Wim Kuipers rappeleert ziech tot Van der Goor neet altied eve enthousias waor euver zien taolgebruuk. “Daan kreeg ich ’t trök mèt roej bölkes.” Zinne wie “De sjpers miemert wie ’n kirmesflaaj” had Van der Goor bliekbaor nog noets gezeen.

De Letterbak

Naotot Wim 8 jaor in Nimwege gewèrk had woort de Audet nuitsdeens opgeheve en verhuisde heer in 1983 nao De Limburger in Mestreech. Heer rappeleert ziech nog ’n interview mèt Jan Notten, bestuurslid vaan Veldeke, euver de spelling vaan ’t Limburgs. Deezelfde Jan Notten heet ’t ierste spellingsadvies veur Veldeke gesjreve. Wim had al dèkser ’t idee geopperd vaan ’n taolrubriek in de gezèt en in 1987 kraog heer ziene zin mèt de zaoterdagse rubriek Letterbak boe-in heer typisch Limburgse wäörd en gezègdes behandelde en verklaorde. Binne de kortste kiere kraog heer de mieste lezersreacties vaan de ganse gezèt; soms 10 in ’n week. Allemaol vraoge vaan lezers, die heer daan ouch weer beantwoordde in ’n volgende aoflievering. Dao waore zat lezers die eder aoflievering oetknipde um te bewaore. Ruim 10 jaor laank heet de Letterbak de gezèt geseerd en toen – zoe zeet Wim – waor ’t oondermie door touwdoen vaan Veldeke tot dao ’n ind aon kaom. Dat vraog um ’n touwliechting.

Wat bliek? Veldeke veurzitter Frans Walraven waor op bezeuk gewees bij d’n toenmaolegen hoofredacteur George Vogelaar en had geklaog tot Wim in de Letterbak volgens häöm te väöl sjreef euver zie stekpeerdsje: ’t AGL (Algemeen Geschreven Limburgs). Dat waor e pleidooi um te koume tot ’n uniform en einduideg woordgebruuk en spelling die euver de versjèllende Limburgse dialekte eweg zouw reike. Dat waor veur Veldeke, wat jummers te make had mèt alderhand versjèllende dialekte die ziech ’t leech dèks neet in de ouge gönde, e paar stappe te wied. Dat zouw de Limburgse taol mie koed daan good doen, waor de euvertuiging. Vogelaar waor dao wel geveuleg veur en maakde ’n eind aon de Letterbak. Neet väöl later versjeen bij dezelfde oetgever nota bene nog e book mèt ’n selectie oet die rubriek. Wie ze Wim vroogte um ’t ierste exemplaar aon te beeje aon directeur Goosens heet heer gezag: “Geer kint mich get, es ich ’t emes aanbeej dan is ’t aan mien moder.” Zoe is heer daan ouch wel weer.

Veldeke Literatuurpries

In 1992 waor Wim Kuipers d’n ierste winner vaan de zjus ingestèlde Veldeke Literatuurpries. Heer kraog dee pries veur zien episch gediech euver zien geboorteplaots ‘Neel’. In feite had heer allein de ierste 260 regels van dat gediech ingesjik, op groond boevaan häöm de pries woort touwgekind, en is de res vaan ’t gediech pas later gepubliceerd. De Veldeke Literatuurpries zouw in de loup vaan jaore tot ’n instituut weure boeveur hoonderde diechters en sjrijvers hun werk insjikde. In 1997 besteide ’t Veldeke-tiedsjrif ‘n complete oetgaof aon de completen teks vaan Neel, samegestèld oet 8 ’gezangen’. En ouch toen waor Wim Kuipers neet te beroerd um ‘ne leeswijzer vaan 3 pagina’s aon zie gediech veuraof te laote goon, zoetot gein misverstande kóste oontstoon euver zien bedoelinge.

Op alderhand froonte actief

Wim Kuipers had ziech oondertösse ouch op ander terreine actief getoend. Zoe waor heer vaanaof 1987 vaste columnis veur de ROZ-radio in de oetzendinge vaan Trefpunt. Later verzörgde heer veur L1-radio de rubrieke De Taallien, Wat zaes se? en Waor of neet waor? boe-in luustereers móste raoje nao de beteikenis vaan bezunder Limburgse wäörd. Meh bij alles wat heer doog stoont zien leefde veur de Limburgse taol veurop. Zoe ouch bij zien online poëzie- rubriek Veldgewas, boeveur heer Limburgse diechters oetnudeg um hun werk in te sjikke, wat heer daan verspreit oonder e gevolg vaan leefhöbbers. Zoe ouch bij de wekelekse rubriek Lidioom, euver ’t eigene vaan de Limburgse taol, die heer tot op d’n daag vaan vendaog verzörg veur de website vaan Veldeke Limburg. En daoneve heet heer ’n veurleefde veur wat heer “knotere” neump. Veural op ziene veurmaolege werkgever de gezèt De Limburger maag heer gere knotere. En dat geit daan altied dreuver tot de gezèt te wieneg aondach besteit aon ’t Limburgs. Zien leefste wins: minstens eine kier per week e verhaol in ’t Limburgs in de gezèt. ’t Argumint wat de redactie dèks daotege gebruuk, tot neet ederein van de lezers Limburgs kint leze, deit heer aof es flawweköl. De bäörsberiechte of de sportpagina’s leus ouch neet ederein en die stoon toch in de gezèt.

’t Gesjreve Limburgs

’t Gesjreve Limburgs is volgens Wim Kuipers essentieel: “Dan is ’t pas ’n taal”, beweert heer. “Dan geit ’t um de vraog of ’t Limburgs bewaard moot blieve. ’t Is toch ’n anger taal, die taalkundig väöl mie aafwiek van ’t Nederlands dan ’t Nedersaksisch, zelfs es ‘t Fries.” Vaan d’n andere kant vint heer tot de spelling te belaankriek is gewees in de discussie euver ’t Limburgs. “Es bewies kinste nao ’t Ingels wieze: dao is gein taal wobie ’t versjèl tösse oetsjpraok en spelling zoe groot is. Meh noe kinste waal nog Shakespeare laeze en ’t is ’n waereldtaal gewore. Det spelling maak dus niks oet.”

Aon ’t eind vaan eus gesprek wèlt Wim Kuipers nog wel eve trökkoume op de kern vaan zien diechkuns: “Ich sjrief veur de taal. Ich sjrief neet veur geveules oet te drökke. Iech kiek waat ’n taal wèlt. Dat is netuurlek zjwoer gezag meh mit d’n inhoud höb ich neet zoväöl bedoelinge. Wie ich euver Neel gesjreve höb, dat is zeker neet chauvinistisch. Dao sjut mich get te binne en dan gaon ich weer wiejer. Ich perbeer mit die wäörd heel väöl te doon.”

Momenteel verzamelt Wim korte en hiel korte verhaole um oet te geve in e beukske. Heer heet ‘rs noe e stök of daarteg verzameld meh ’t is nog neet aof. Op de kaf kump get te stoon in d’n trant vaan: hoofpersoen in väöl vaan dees verhaole is de taol. “Oos Taal”, zoe wie heer bekans leefhöbbend zeet.

Bèr Brounts/Har Sniekers
Fibberwarie 2020