Veldgewas: Oos mo(o)dertaal
Mörge is ’t d’n Daag van de Modertaal. Liek dudelik, mae toch de vraog: waat is det, oos modertaal? De taal die veer op sjool gelierd höbbe? Woveur de taal van mam – wie en waat wen de pap gans angers sjprook? Woveur neet modersjpraok: Oos Taal sjteit dunder biej ’t Duutsj es biej Hollesj en Ingels.
Anger vraog: waat höbbe veer aan daen daag? Greuts zien, janke det ’t neet mie wie vreuger is? Nieks mis mit, mae bekal det, vraog neet veur ‘ham’, sjink of sjónk zien väöl lekkerder, ouch in de Hollesje super. Ich mein: wie mier Limburgs gesjpraoke waert, wie baeter. Zuver, krómp of krank Hollesj: bómp neet wen ’t oze kal is. Det wilt de UNESCO. Wiezoe? Hiel geweun: alle tale mótte blieve; veer wille ouch zoeväöl meugelik saorte kaeverte op de werreld.
Kaeverte? Zoe zag oos moder det, krek wie kwekkerte en marmelte (bosbessen, de gekweekde saort haet de naam ‘blauwe bessen’ gekrege, ouch in Zjwame wiewaal in ’t waordebook van Z. marmelTE sjteit). Marmelte dus. Nichskes mit sjtaekele heite braomelte – aone die pitsers zien ’t miemerte. Of wiemele, aolbaere, waat wil ich? Det de UNESCO ein aafdeiling Limburgs krieg. Betaald door de Taalunie.
Wie? De Taalunie weigerde paar jaor haer nag ’t Limburgs te erkinne. Zjuus daoveur. Wen ’t Limburgs gein zelfsjtenjige eige echte taal zól zien, heure veer biej de grote taal Nederlandjs, nómmer veertig in de werreld. En dan mót de Taalunie ós helpe, dao kriege ze miljone veur, belastinggeldj. Doon ze det neet, kriege ze ze gesjnöt – van de UNESCO.. Waat zólle ze dan mótte doon? Oetligke waat ze ze gesjnöt beteikentj, en ’t juuste waord veur ‘aalbes’ bepaole. Kóm noe! Nae, ich mót gaon.
Daag van de Modertaal. Mótte veer waal weite waem oos moder genau is. Wie ze oetzuut, waat ze wilt, waat sjpöchte ze haet. En wie ze zich opmaak. Ingelse Lady? ‘t Waord óngerhauvemaetersamelaeving (27 letters), wo veer noe vanaaf zien, is det waal Limburgs? Klink good, allein det ‘same’ is neet… Make v’r biejein van. Klink nág baeter. Los daovan, woveur zól dit waord neet veur ’t iers in Limburg gebroek zien? Gluif ich nieks van. Ich onneet. Mae biejeinlaeving kan gaaroet neet, det is te gezóch. Same = biejein, zuug ins: die dao, die zien allewiel waal verdach dök biejein. Ich dink: ‘biejein’ is dunder biejein dan ‘same’; mót ich mörge Moder vraoge.
Modertaal – is det ein sjtadse taal, of ein van aafgelaege dörper, kleiner nag: abbegater (klik). Naeve sjtadse taal haet me onnag Sjtadstaal. Kiek ins:
Sjtadstaal
Onger daker binne moere
ligke laepel laepel naevenein
toetdet de morge binneklatert
in sjpitse ore van ’t carillon
laeve zich los sjeurt
oet heuk en sjwiespelgater
de bös trek op wie ’n krolse kat
glaas-in-lood trilt van genot
zuug zich vol mit galmend
gedender gebatter gejats
begaajt zich aan d’n daag
wie wintjelende blajer in ’n gats
Els Zeegers-Koelen.
(Kump weer: gejats in de gats. Nag ei waekske.)
Daag Modertaal – good gesjlaope? Al ei paar jaor? Det is néét good. Krank? Ao, Code Rood. Wo mót ich ’t Limburgs allewiel zeuke. Örges op ein IC, op ei gammel aafbraekend sjtök in de ieszee of op ein eilendje örges wo allein aaf en toe eine natejaal kump kieke of de zón d’r nag get foek in haet geblaoze. Bleus de zón dan?
Dao waal – Modertaal. Limburgs? Limburgs is lankzaamaan ein van de grótste raodsels van mien heelalletje. Neet van ’t Algans, wiewaal ich dae wirmel van Limburgse dialekte gaer es eine sjterrehiemel zeen wil. ’t WLD, Waordebook Limburgse Dialekte, haet wäörd oet mier es viefhóngerd (500) plaatse, dörper en die gater diet geer al opgezóch höbt. Die ligke in bei de Limburge, in de Voorsjtreek, dan naeve de grens op nao Aoke. Waat dach geer van Moresnet-Eiksken? Einatten, Eupen: zólle ze volges de gelierde ouch Limburgs sjpraeke. En dan höbbe v’r nag taalgenote in Braobantj: Budel. Maarheeze, mae die sjtaon, krek wie de Pruse naobers, neet in ’t WLD. Moge mörge neet mitdoon – biej ós dan. Boekpienvraog: waat höbbe die 567 versjillende dialekte noe gemein, det ze same in ein waordebook sjtaon. Haet ‘t Limburgs ein DNA? Waat zól det zien? Ich weit waal det ’t imago neet zoe väöl veursjtelt. Bietje dóm, achtergebleve, neet gesjik veur de moderne werreld, heurt me. Sjrikkelik. Sjanj. Dao kniester ich al jaore euver, kan d’r dök neet van sjlaope…
Wie ich wakker waerde… zoog ich in de gank in d’n danige óngerein van gezette en reklaam get Limburgse wäörd, dach ich. Ich zoog doe en versjtoan, en vlookde euver die OA. Vergaefs, ’t woor d’n umsjlaag (cover) van Tijdgeest, de zaoterdigse biejlaag van Trouw. Vóloet sjting dao: Kinst doe ’t wel verstoan? Prachtig verhaol euver ’t Grunnings; neet euver de taal zelf, mae waat ’t nag waerd is, en veural wie de luuj in de Randjsjtad dinke – nou ja: dinke… De sjriever, Auke Hulst, haet ei sjtök of zeve romans gesjreve, paar reisbeuk, zingk, woont in Amsterdam en sjaamde zich vreuger veur zien accent. Grunnings sjprik hae biejnao nieks. Ich bedoel: woveur weit ich neet van die verhaole euver Oos Taal. Zól det dan bate? Weit ich aevemin. Waat ich waal weit: teväöl miense hiej sjame zich veur häör dialek en taal. Det hölp zeker neet. Wiejer: hasemaekers en anger hels die meine det ze get beteikene wen ze Oos Taal belachelik make, mótte getoek waere. Aangifte doon kan helaas neet. Kóm op Raod veur ’t Limburgs – wo zeet gaar angers veur?
Zjuus, en doe waerde ’t zónjig, de zevenden daag, grieze windj en ein vrouw die (tv-programma De Verwondering) euver elenj, rouw en doodgaon vertelde, noom mich mit achterlangs (Tukkers) nao binne in ein boerderie wo zjwartgesjtaokde foto’s en sjiljerieje aan de moer hónge, jónj gesjorve vrouwe en ze hauw heimwee, en doe zag ze det ze haos blie woor det det gein Nederlandjs waord woor, heimwee, ‘maar Nedersaksisch’; amen en doot dao estebleef get mit. Mörge.