Yuri Michielsen: De Convenant veur de Limbörgse Taol en de juridische en polletieke staotus vaan ‘t Limburgs
Op de zjus gepasseerde 6 november is de Convenant inzake de Nederlandse erkenning van de Limburgse taal[1] oonderteikend gewore. Dee kump nao op de erkinning 22 jaor geleie vaan ‘t Limburgs es regionaol taol oonder ‘t Europees Handvest veur Regionaol Taole of Taole vaan Minderhede[2]. Wee aondechteg geleze heet, zuut al tot in de Convenant ‘t Limbörgs ‘n taal weurt geneump en oonder ‘t Handves ‘n ‘regionaol taol’. Dèks huurt me veur ‘t Limbörgs ouch nog de terme streektaol en dialek.
Hei-oonder loere veer nao wat veur ‘ne staotus ‘t Limbörgs noe zjus binne ‘ne Nederlandse juridische en polletieke cónteks heet, veural nao de erkinning oonder ‘t Convenant, en veurwat terminologie juridisch en polletiek gezeen get oetmaak. In de weitesjap weurt vakterminologie gebruuk, die concepte perceizer aongief es in gewoen taolgebruuk. Allewel me in versjèllende vakgebeder dezelfde terminologie kint tegekoume, weurt die dèks in eder vakgebeed aanders gedefiniëerd. Binne ‘ne juridische cónteks kump me dezelfde wäörd tege es binne de taolkundege wereld, wie beveurbeeld ‘taol’ of ‘streektaol’. Juriste höbbe evels hun eige bronne en instruminte um d’n inhaajd en de beteikenis daovaan te bepaole. Juridische terme weure door juriste binne ‘ne juridische cónteks gedefinieerd en neet beveurbeeld binne ‘nen taolkundege.
De perceis juridische definitie vaan e concep wie ‘taol’ of ‘streektaol’ en boe beveurbeeld ‘t Limbörgs oonder vèlt, is belaankriek. Rechsterminologie kint jummers rechte en pliechte in ‘t alledaogs leve mèt z’ch mètbringe, veur börgers én veur de euverheid. Wijer moot in ‘ne rechsstaot wie Nederland, boe de polletiek oondergesjik is aon ‘t rech, de polletiek z’ch aon ‘t rech hawwe. Dat gief nog ‘n aander dimensie aon rechsterme. Wat veur rechsterme veur ‘t Limbörgs bestoon en wat zie veur ‘t Limbörgs beteikene weurt hei-oonder oetereingelag.
‘t Limburgs véúr de 1997 erkinning oonder ‘t Handves
Dèks weurt gedach tot véúr de 1997 erkinning oonder ‘t Handves ‘t Limbörgs gein deil vaan de Nederlandse wèt- en regelgeving oetmaakde. Dit umtot ‘t Limburgs neet expliciet geneump woort. Impliciet maak ‘t Limbörgs evels al sinds de opriechting vaan ‘t Koninkrijk der Nederlanden in 1814 deil oet vaan wèt- en regelgeving. Vaanaof deen tied woort bepaold tot vaan alle spraoke die binne Nederland woorte gesproke, de Nederlandse taal gebruuk mós weure in domeine wie oonderwies, bij de euverheid en gerechte, enzw.[3] Allewel neet expliciet geneump, beteikende dat ‘n impliciet verbod in die domeine veur aander spraoke te gebruke, wie beveurbeeld ‘t Limbörgs.
In 1937 woort veur ‘t iers d’n term streektaal in de Lager-onderwijswet[4] opgenome, woersjijnelek es concessie aon de Frieze um Fries es veurtaol op sjaol te kinne gebruke.[5] In 1955 weurt de Lager-onderwijswet wijer geamandeerd nao de Friese taal of een streektaal. In 1980 weurt de Friese taal neve es veurtaol ouch es verpliech sjaolvak apaart in de nui Wet op het Basisonderwijs opgenome.[6] Dat gebäörde neet veur ‘n streektaal. De rechsterme streektaal en (Friese) taal zien dus twie aander rechsbegrippe, die aander rechsgevolge höbbe oonder Nederlandse wètgeving. Intrèssant is tot ‘t Fries pas vaanaof de jaore 1950 algemein op sjaole ingeveurd begós te weure[7], pas wie ze apaart es Friese taal in de wèt kaom. Sjijns waor tot deen tied in de praktiek de streektaal-bepaoling ‘n doej lètter gebleve.
Veel ‘t Limburgs vaanaof 1937 ouch oonder dee rechsterm streektaal? ‘n Rechterleke oetspraok gief ‘t daoveur neet. Veur ‘n juridische interpretatie weurt daan dèks nao gewoen taolgebruuk geloerd. In gewoen Nederlands is streektaal e synoniem veur dialect. Meugelekerwijs woort alle spraok die neet veel oonder de Nederlandse taal juridisch aongemèrk es streektaal, boe-oonder daorum ouch ‘t Limbörgs.
De 1997 erkinning vaan ‘t Limburgs oonder ‘t Handves
In 1997 woort ‘t Limburgs door de Nederlandse euverheid oonder ‘t Handves erkind es regional language of langue régionale.[8] Umtot ‘t Handves mèt ‘n goodkäöringswèt[9] in de Nederlandse rechorde opgenome is gewore, is ‘t Limburgs op basis vaan internationaol rech (‘t Handves) en nationaol rech (de goodkäöringswèt) erkind gewore. Juridisch gezeen hèlt die erkinning wijer in tot ‘t Limbörgs volges artikel 1 Handves versjèlt vaan de officieel taol vaan ‘n Staot (in eus geval ‘t Nederlands) en gei dialek daovaan is.
‘t Handves bestoont bij oonderteikening officieel allein in de Ingelse en de Franse taol. De ierste Hollandse vertaoling in 1993 vaan die Ingelse en Franse rechsterme regional language en langue régionale waor streektaal.[10] In 1998 woort dat evels veraanderd nao regionale taal[11]. Dit gief aon tot streektaal en regionale taal juridisch es twie versjèllende rechsterme weure gezeen. De Nederlandse euverheid heet bij ‘t Handves dudelek de käös gemaak veur de rechsterm regionale taal. Streektaol flejde ziech mesjiens toch te kort tege ‘t begrip dialek aon. Vaanaof 1998 is de rechsterm regionale taal dus op ‘t Limbörgs vaan touwpassing en neet (mie) de rechsterm streektaal.
Neve de erkinning vaan ‘t Limburgs es regionaol taol gief ‘t veur de Nederlandse Staot oonder ‘t Handves ouch verpliechtinge. Wètgeving, taolbeleid en praktiek mote veur ‘t Limburgs aongepas weure. Heibij mote ierstens hindernisse eweggehaold weure, wie oonder aandere de impliciete wètteleke verbooje um ‘t Limbörgs in de domeine oonderwies, cultureel leve, media, bestuur, gerechte en economisch en sociaol leve. Twiedens heet de Nederlandse euverheid juridisch de pliech stimuleringsmaotregele veur ‘t Limburgs in die domeine te treffe.
De Raod van Europa, dee touwziech hèlt op de naoleving vaan ‘t Handves, heet bekans 20 jaor laank drök op de Nederlandse euverheid oetgeoefend um häör juridische verpliechtinge oonder ‘t Handves nao te koume.[12] De Nederlandse Staot weigerde z’ch, mèt es hoofargumint tot de wins veur erkinning oet Limbörg kaom. Umreie daovaan meint de nationaol euverheid tot de Provincie Limbörg verantwoordelek is veur naokouming vaan de verpliechtinge oonder ‘t Handves. Wie de Raod vaan Europa ouch opmèrkde, verstoet dit argumint tege ‘t internationaol rech[13], boe-oonder ‘ne Staot e lieger euverheidsorgaan (wie ‘n provincie) neet internationaol-rechteleke verpliechtinge kint laote oetveure. Ouch liet de Nederlandse rechsorde neet touw tot internationaolrechteleke verpliechtinge of taolbeleid zoemer gedillegeerd weure nao ‘n provinciaol euverheid, zoonder tot dat, wie veur ‘t Fries, wèttelek is vasgelag.
De 2019 erkinning vaan ‘t Limburgs oonder de Convenant
De juridische en polletieke staotus vaan ‘t Limbörgs es regionaol taol oonder ‘t Handves is twinteg jaor laank symbolisch gebleve, umtot in de praktiek koelek beleidsmaotregele woorte getroffe. Mèt ‘t aofslete vaan de Convenant inzake de Nederlandse erkenning van de Limburgse taal[14] tösse de Minister vaan Binnelandse Zake en de Provincie Limbörg weurt geperbeerd dees impasse roontelum ‘t Limbörgs taolbeleid te doorbreke.
Wat is mèt ‘t Limbörgs gebäörd oonder de Convenant? Nui is tot de Minister en Provincie euverein zien gekoume um same te wèrke veur ‘t gebruuk vaan ‘t Limbörgs te bevordere en zien positie te stimulere. Binne e jaor mote aofspraoke gemaak weure veur e perces op te zètte wie dees samewèrking vèlt in te völle.[15] Daonao kint sjijns geloerd weure nao inhajdeleke aofspraoke. De Minister en de Provincie zien ouch euvereingekoume tot Limbörgs taolbeleid vaanaof noe in consensus gemaak weurt.[16] Dat beteikent tot maotregele veur Limbörgs taolbeleid dus gezaomelek genome mote weure en geinen doorgaank kinne vinde es eine vaan de twie partije bezwoer detege heet. Vaan de (weliswoer klein) speulruimte die binne ‘t Nederlands rech besteit veur de provincie um zelfstendeg de taol te stimulere, heet de provincie mèt de Convenant dus aofstand gedoon. Euver financieel middele vaan de Minister of de Provincie um aofspraoke oet te veure weurt in de Convenant niks gezag.
De Convenant bereurt e paar belaankrieke oonderwerpe, die vreigelpunt zien tösse de Raod vaan Europa en de Nederlandse Staot. Dao kump gein aonpassing vaan wèt- en regelgeving.[17] Dees aofspraok wiek aof vaan de verpliechtinge in ‘t Handves en de rikkemendaties vaan de Raod vaan Europa. Of de euverheid effectief taolbeleid geit veure en financere zoonder wètteleke veursjrifte (zoe wie nudeg is gebleke veur ‘t Fries) blijf stèllekes gezag de vraog. De Minister en Provincie euverwege wijer tot de Limburgse euverheid ‘n ‘veurtrèkkersrol’ veur Limbörgs taolbeleid heet en de Minister ‘n ‘complemintair rol’. Die versjuiving vaan verantwoordelekheid veur de naokouming vaan ‘t Handves nao de provincie geit, wie heibove gezag, tege internationaol en nationaol rech in. De Convenant verklaort wijer tot versjèllende oonderwieswètte ‘t Limburgs es veurtaol in de kinderopvaank[18] en ‘t primair oonderwies[19] op groond vaan de streektaal-provisie al zouwe touwstoon. Wie ieder oetereingelag, verstoet dat tege de nuie juridische staotus vaan ‘t Limbörgs sinds 1997 es regionale taal. In de praktiek weurt die erkinning heimèt oondergraove.
Wie beïnvlood de Convenant de juridische positie vaan ‘t Limbörgs? De Convenant is neet juridisch bindend.[20] Heer is e bestuurlek, polletiek akkoord tösse twie bestuursorgane um bepaolde beleidsdoelstèllinge veur ‘t Limbörgs te realisere. Zelfs al zouw de intentie zien gewees e juridisch bindend akkoord aof te slete, daan hejje de Minister en de Provincie neet de bevoogheid gehad um de erkinning vaan ‘t Limbörgs oonder internationaol rech (‘t Handves) en nationaol rech (de goodkäöringswèt vaan ‘t Handves) te veraandere. De Convenant heet dus niks aon de juridische staotus vaan ‘t Limbörgs veraanderd. Tot de Convenant ‘t Limburgs ‘n taal neump neve ‘n regionale taal is welliech in polletieke en aander opziechte intrèssant[21], meh neet binne ‘ne juridische cónteks.
Wie beïnvlood de Convenant wijer de erkinning vaan ‘t Limbörgs es regionaol taol? In de Convenant bekrachtege de Minister en de Provincie de positie die de Nederlandse Staot twinteg jaor laank heet ingenome um häör verpliechtinge oonder ‘t Handves veur ‘t Limbörgs neet nao te koume. Allewel de Nederlandse euverheid juridisch geboonde blijf aon die verpliechtinge is dat mèt de Convenant polletiek gezeen oondergraove. Heidoor weurt evels wel de polletieke positie vaan de Raod vaan Europa verzwaak um drök op Nederland oet te oefene um die verpliechtinge nao te koume. De Provincie heet heimèt ouch juridische arguminte tegeneuver de Nederlandse Staot um oetveuring te geve aon ‘t Handves in häör bestuurlek euverlègk mèt Den Haag boete speul gezat. Wijer gief ‘t gein garrantie veur de oetveuring vaan de Convenant. Es bestuurlek akkoord, neet in rechte aof te dwinge[22], vèlt oetveuring vaan de Convenant neet oonder de controlmeugelekheid vaan de rechter. De Convenant slut ouch bureaucratische controlemechanismen oet[23], boedoor gein euverheidsorganisatie touwziech op naokouming kint hawwe.
Sinds zien erkinning in 1997 oonder ‘t Handves is ‘t Limbörgs internationaol- en nationalrechtelek ‘n regionale taal. De Convenant es bestuurleke euvereinkoms bringk dao gein veraandering in. Mèt de Convenant is evels Limbörgs taolbeleid en de invölling vaan häöre juridische staotus nog sterker aofhaankelek gemaak vaan allein de polletieke wèl vaan de Minister en de Provincie. De steun veur ‘t Limbörgs vaan de Raod vaan Europa is heimèt, polletiek gezeen, verzwaak. Veur Limbörgs taolbeleid is mie es oets polletieke wèl doorslaaggevend gewore en minder ‘t beproof paad vaan wijer juridische en wètteleke erkinning zoe wie veur ‘t Fries.
Dr. Yuri Michielsen-Tallman, MA, LL.M (Harvard)
D’n auteur is gepromoveerd juris en veurzitter vaan de Limbörgse Academie.
[1] Stcrt. 2019, 64467. <https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2019-64467.html?fbclid=IwAR0P0zVLjN_r6XanzhzT–leu_9P53JenbmGIE2FoYxzJVTY7MdFt127790> (28-11-2019).
[2] European Charter for Regional or Minority Languages of 25 June 1992, CETS no. 148.
[3] Zuug beveurbeeld De Jonghe, A. (1943). De taalpolitiek van Koning Willem I in de Zuidelijke Nederlanden. De genesis der taalbesluiten en hun toepassing, Brussel: Steenlandt.
[4] Artikel 2.3 wet van 22 Mei 1937, Stb. 323.
[5] Boelens, Kr. (1975). Tweetalig lager onderwijs, inzonderheid in Friesland, SDU: ‘s-Gravenhage, 41.
[6] Hagen, A. M. (1985). Schooltaal en thuistaal, in: Ons Erfdeel, 28, 399-407.
[7] Ibid, 401.
[8] Declaration contained in a Note Verbale from the Permanent Representation of the Netherlands, dated 18 March 1997, registered at the Secretariat General on 19 March 1997.
[9] Wet van 26 januari 1996 tot goedkeuring van het op 5 november 1992 te Straatsburg tot stand gekomen Europees Handvest voor streektalen of talen van minderheden, Trb. 1993, 1 en 199.
[10] Europees Handvest voor streektalen of talen van minderheden, Straatsburg, 5-11-1992, Trb., 1993, 199.
[11] Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden, Straatsburg, 05-11-1992, Trb., 1998, 20.
[12] Zuug Recommendations RecChL(2001), RecChL(2004)71, CM/RecChL(2012)5, CM/RecChL(2016)7 on the application of the European Charter for Regional or Minority Languages by the Netherlands.
[13] Ibid.
[14] Supra, noot 1.
[15] Artikel 2(2), supra noot 1.
[16] Artikel 2(2), supra, noot 1.
[17] Artikel 2(1), supra noot 1.
[18] Article 1.55(1) Wet Kinderopvang, Stb. 2004, 555.
[19] Article 9(13) Wet op het primair onderwijs, zoe wie recentelek geammandeerd op 01-08-2019, Stb. 2019, 119.
[20] Artikel 3(1), supra noot 1.
[21] Cornips, L. & Van Hout, R. (2019). De Staat van het Limburgs, in: Neerlandistiek, online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek. < https://www.neerlandistiek.nl/2019/11/de-staat-van-het-limburgs/> (20-12-2019).
[22] Artikel 3(1), supra noot 1.
[23] Zuug Toelichting, supra noot 1.