Lidioom: Eins of nooit meer ins

Vorige week heb ik me min of meer verplicht wat te brainstormen over de vraag: heeft het zin twee (ietwat verschillende) Limburgse woorden te maken voor Nederlands ‘eens’; dat zouden dan eins en ins worden. Andere vraag: hoort dat wel bij Lidioom? Het zijn immers geen bijzondere woorden. Misschien moet dat verschil in een idiomaticum staan. En of dat zin heeft? Meer, denk ik, dan  pietepeuterige verschillen in spelling.

Laten we beginnen. Het woordenboek van Valkenburg geeft als betekenis van eins gewoon AN ‘eens’, zonder verfijning. Als voorbeeld moeten we het doen met: veer wore ‘t al gauw eins. Hier  betekent eins: dezelfde mening hebben. Kan me dan ook ins gebruiken? Dat hoor ik vaak, taal maak het zich zo makkelijk mogelijk,  dus…

… kijken we verder. In het woordenboek van Swalmen is helemaal geen eins te vinden. Het heeft voor mijn eins en ins allebei de variant èns. Wel in twee soorten, maar het verschil wordt grammaticaal verklaard. Niets over de juiste betekenis. Daarom ga ik zelf wat bedenken.

Ik zie dat eins op de eerste plaats gebruikt wordt bij een overeenstemming: het (samen) eens zijn of hetzelfde oordelen over wat dan ook. Als je dat zó zegt, dan bön ich ’t mit dich eins.

Nu de zin: zie geit ins in de maondj nao häör vader – is eins daar niet logischer – eins in de betekenis: (slechts) één maal. Dat lijkt elk geval duidelijker dat ins, want dat hoeft niet per se ‘één keer’ te betekenen. Bekijk daarom deze zin: Zwartberg, daar ben ik wel INS  geweest. Hoe vaak is niet belangrijk, lijkt me. Zullen we daarom afspreken: eins gebruik je wanneer het over één maal gaat, niet nul of twee keer. Conclusie: gebruik eins voor AN ‘eens’ bij een overeenstemming én als het ‘één’ maal betekent.

Speel ik nu voor bovenmeester? Helemaal niet, misschien de beginneling die het ook niet weet en vergeefs probeert enige orde aan te brengen, zoals in zijn groep acht. Hij zegt tegen de grootste klier: det is eins mae noets mie.

Wat voorbeelden van ins nog: leg me dat nog ins uit, ik heb het niet gesnapt. Ook: ins zól d’r waal verstandig worden. Hier kan eins niet eens, volgens mij. Zoals jullie zien: je kunt plezier beleven aan kleine woordjes. Volgende week verder. Mit eins?

 

Lidioom is onze wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Alle voorgaande afleveringen kunt u terugvinden in ons archief.