Lidioom: Ladderzatte tuinbonen

Wie is Wie stond boven de vorige aflevering. Over dat nederige woordje wie kan ik heel wat schrijven, schreef ik. Doen? Vooruit met de geit, maar waar te beginnen – met welk ‘wie’? Het wie dat AN ‘toen’ betekent, hebben we al genoemd (wie veur nag jungskes wore).

Wie is verder ‘als’; mijn moeder zong: bein wie einen haan en de meelje zitte d’raan. Wat zat daar dan aan die benen? Aphis fabae meent het woordenboek van Swalmen; dat zijn van die zwarte luizen die als afgelopen olie op tuinbonen zitten.

Waar was ik? Oh ja, die benen mager als een lat. Misschien is dit wel het sterkste Limburgse ‘wie’, want vergelijkingen maken, dat blijft. Spreekwoorden veel minder. Ik denk dat zaat wie ein sjöp nog vijftig carnavals overleeft, hoewel bijna niemand weet te vertellen hoe een ladderzatte spade eruitziet.

Dat ‘hoe’ hierboven is het derde ‘wie’ om aandacht voor te vragen. Ik maak me bovendien zorgen om dat wie, dat dus ‘hoe’ betekent. Het is een (meestal vragend) bijwoord: ‘wie laat is ‘t?’ Nou, heel laat voor dat wie, want ik hoor meestal ‘hoe’? Taal verandert, troost ik me bij de klanken van wie (hoe) sjoen oos Limburg is dat het carillon van Sint-Pieter Boven ‘s middags speelt.

En hoe prachtig is de vraag: wie sjriefs doe dich? Letterlijk: hoe schrijf je je, dus: hoe heet je? Dat lijken wel twee geheel verschillende talen. Hoho, die zinnen zien niet helemaal gelijk; met wie sjriefs doe dich? wordt naar de familienaam gevraagd. Vandaag de dag echter stelt bijna iedereen zich voor met de voornaam. Hallo, ik ben Cathy.

AN ‘wie’ is ook een vragend voornaamwoord, dat in het Limburgs waem luidt: waem is det? Als kinderen dan wilden weten wie die ‘waem’ was, kregen ze als antwoord: ‘Waem? Jan van de Vaem’; dit antwoord hoort bij Lidioom, vind ik. Een opschepper van het type zijn daden bennen groot kreeg te horen: waem brings doe daoveur mit, menneke? Wie breng je daarvoor mee…

PS: de naam Vaem is het meervoud van vaam ofwel draad garen.

Reageren? redactie@veldeke.net of veldgewas@home.nl

Lidioom is onze wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Alle voorgaande afleveringen zijn terug te vinden in ons archief.