Lidioom: Ontbiten in een Imbiss
De vraag naar een Limburgs woord voor ‘ontbijt’ is al beantwoord, maar roept andere vragen op. De vraag: wat is een Limburgs woord laat ik even liggen. Prikkeldraad met brandnetels. Waarom zou die vraag gesteld zijn? De meeste mensen zien die IJ van ‘ontbijt’ niet als echt Limburgs, lijkt me. No problem: maken we óntbiet van. Andere vraag: waarom is niet gevraagd: welk woord hebben we voor ‘het eerste eten van de dag’? Dan komt al gauw een antwoord als mörgeskóffie of morgebik. Maar ook: daar hadden we geen woord voor.
Mag ik nu die vraag zo zien: óntbiet lijkt te sterk op ‘ontbijt’, en het na-apen moet afgelopen zijn? Nog maar een vraag: waarom moeten we eigen woorden hebben voor gewone woorden als film, radio, oerknal? En zijn uit het Nederlands overgenomen woorden minder wenselijk dan woorden die de Fransen ons gebracht hebben, zoals versjet voor ‘vork’? Komt nog wel.
Terug naar ‘ontbijt’: hebben we dat woord gestolen? Wie kan bewijzen dat hier bij de Maas nooit iets als óntbiet gezegd is? Het Middelnederlands Handwoordenboek heeft het woord ‘ontbiten’, met als betekenis: iets gebruiken, wat eten of proeven. Ook: een lichte maaltijd gebruiken, niet per se ’s morgens.
Taalkundig betekent dat ontbi(e)ten: beginnen met bijten, zoals ontvlammen ‘beginne te vlammen’ betekent. Gaan we even de grans over dan krijgen we daar Frühstück: een stuk brood dat men vroeg in de dageraad tot zich neemt. Ofwel: men begint ’s morgens met eten door een stuk van een brood af te bijten (of te breken) Aan bijten doet ook het woord Imbiss denken, dat ook al weinig met ‘de morgen’ te maken heeft. Onderweg naar de Alpen kun je laat nog wat eten in een Imbissbude – prima: de frieteboet.
Wat is hier nu gebeurd? Ik stel me voor dat een paar honderd jaar geleden ‘ontbijt’ voor ‘ochtendmaaltijd’ is gaan gebruiken. Een makkelijk woord dat bijtwoord óntbijt’, want je kunt er van alles aanplakken, meer dan bij ons mörgeskóffie. Kijk naar een constructie als: gezellig gezellig mörgeskóffieje met z’n tweetjes op een boerenbont mörgeskóffielaken (ontbijtlaken). Kom nou.
Volgende week bijten we nog even door.
Reageren? redactie@veldeke.net of veldgewas@home.nl
Lidioom is onze wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Alle voorgaande afleveringen zijn terug te vinden in ons archief.