Lidioom: Sterappel nog groenig

Lidioom is terug. Ik had de bedoeling het algemeen deel vorig jaar af te sluiten. Niet gelukt omdat we een pauze genomen hebben. Ik moet daarom nog wat morfologieën. Morfologie is de vorming van woorden: zoals die in mekaar zitten. Het prachtige woord achteropsjöt bijvoorbeeld, de laatste schutter van zestallen.

Daar ben ik maar niet aan begonnen: alle soorten woorden behandelen zou jaren gevergd hebben. Ik kijk alleen naar woordvormingen die afwijken van het AN. We hebben het achtervoegsel -es bekeken: type bakkes, doefes (bakhuis bij een huis en duivenkot), plus een  soort verzamelnamen: aetes (eetwaren), drinkes, roukes.

We gaan verder met een andere afwijking: het achtervoegsel -sig. Dat komt achter bijwoorden en geeft een nuance aan van de betekenis van dat woord. Een voorbeeld is duidelijker. Greunsig geeft aan dat de kleur ‘groen’ niet puur groen is maar zo ongeveer. Het woordenboek van Thorn verklaart greunsig als ‘groenig’, de AN-versie, die de kenmerkende S niet heeft. Een variant daarvan is  ‘groenachtig’ – ik zie geen verschil in beteikenis.

In het Limburgs misschien wel. Volgens de woordenboeken van Swalmen, Reuver en Tegelen heeft greunsig (ook) de betekenis ‘onrijp’. Hier gaat het niet alleen om de kleur zelf maar ook om de eigenschap ‘puur’, nog niet bewerkt. Komt nog. Het achtervoegsel -sig treffen we ook bij andere kleuren aan. Het woordenboek van Tegelen omschrijft gaelsig zo: naar het geel zwemend. Over een sterappel of binneroje (van binnen rood) heet het: dae begint al roeëdsig te waere; wordt al wat rood. Ook broensig en bla(u)wsig kan me daar tussen Rijn en Maas aantreffen.

Ik verzin nu het woord *witsig voor een kind dat duidelijk ziek aan het worden is. Nee: dat woord kan ik me niet zo best voorstellen. Waarom niet? Hadden de voorvaderen hier bleik (bleek) voor? Ook omdat ‘wit’ wit is, een kleur die geen duidelijke verschillen kent. Of deed dat *witsig wat veel aan wits = twijg denken: een kind mager als een lucifer. Wie kan dat (nog) achterhalen…

Dit is de eerste aflevering van de tweede serie vaan de rubriek Lidioom. De eerste serie bestond uit 15 afleveringen die u hier terug kunt lezen.