Gedicht Oos Taal nader verklaard
Je hoeft een gedicht niet helemaal te begrijpen om het toch mooi te vinden. Maar soms kan wat tekst en uitleg over wat de dichter bedoelde wel verhelderend werken. Vandaar dat we het gedicht Oos Taal hier nog eens nader verklaren.
Wim Kuipers schrijft in het dialect van Maasniel maar gebruikt ook woorden uit andere varianten van het Limburgs. De uitleg verstrekken we voor het gemak in het Nederlands (en in het Maastrichts, als u dat liever leest). Daar gaan we.
Grameers sjat in kattenate sjölk geraap
tösse eier eikels neut en paere veur de verke
Zoals grootmoeder (grand-mère) eieren, eikels, noten en peren in haar schort verzamelde, zo gaf zij ons haar grootste schat: de talloze woorden van de Limburgse taal; kattenate is de benaming van de bekende katoenen stof met strepenpatroon.
taal die wuult en poejak, al waat zjwaak is
óngergrundjs de wintjer door lintje,
en versjteinde sjtaej nao boete bringk;
Taal die hard moet werken en ploeteren, want ze was het enige wapen van het gewone volk. Veel mensen waren nog analfabeet (eind negentiende eeuw), of spraken nauwelijks Nederlands. De elite in Limburg sprak Frans of Duits. Oos Taal hielp die in de steek gelaten sloebers hogerop, zoals wortels ’s winters doorwerken voor het nieuwe groen. De taal brengt ook wat versteend is tot leven.
taal die zingk en zaet waat waor is,
nag neet klaor is veur Öpke Döpke
Kroekesjtöpke, taal die bäök en puunt
Taal die zingt en zegt wat waar is. Öpke döpke kroekesjtöpke is een parafrase op een bekend kinderversje; kroekesjtop is een koosnaam voor een klein kind. Daarvoor wordt de Limburgse taal niet geschikt geacht: in kinderdagverblijven moeten de kroekesjtöpkes Nederlands praten. Taal die huilt en kust.
die sjpas en loestigs mit alaafs en buut
die op ’t Belsj zich nao d’n Um sjuut,
Taal die plezier maakt en vastenavond viert. “D’n Um” is de hoofdprijs bij het Oud-Limburgs Schuttersfeest, waar schutterijen uit Belgisch en Nederlands-Limburg jaarlijks om strijden. Zo laat de dichter weten dat ook over de grens Limburgs wordt gesproken.
die törf en kezel koempels kaole goof
veur verhaole biej de sjtoof, die blog en twittert
Taal die turfstekers, ontgrinders en mijnwerkers de woorden gaf voor verhalen bij de kachel. Taal die blogt en twittert: steeds meer Limburgers gebruiken het Limburgs in sociale media.
mit de sjitter van det lank Moderlintj
Niers Zjwaam Jeker Keutelbaek naeve
Vesder Lesder aan waerse zöster Mozel binjt.
Met de schittering van dat lange Moederlint: de Maas die door het Limburgs taalgebied van zuid naar noord stroomt. Niers, Swalm, Jeker en Keutelbeek zijn zijrivieren. Vesder (Vesdre) en Lesder (Lesse) zijn zijrivieren in het Waalse stroomgebied van de Maas, waarmee ook de schatplichtigheid van het Limburgs aan de Franse taal geëerd wordt. De Moezel stroomt in Noord-Frankrijk een tijd parallel aan de Maas naar het noorden, voordat ze een knik maakt en dwars op de Maas richting Rijnland stroomt. Nog een goede buur.
Het gedicht Oos Taal is bij gelegenheid van de ondertekening van het convenant over de erkenning van het Limburgs door Veldeke uitgereikt aan minister Raymon Knops en gedeputeerde Ger Koopmans. Klik voor een verslag daarvan hier.
Bèr Brounts en Har Sniekers (geautoriseerd door de dichter Wim Kuipers).