Lidioom: Café Helleduivel
In de vorige aflevering stelde ik een Limburgs woord voor ‘outcast’ voor: (een) abbegater. Letterlijk: iemand die ver weg van een dorp, heel afgelegen woont, in een gat (gehucht). Of abbegater voor een outcast gebruikt gaat worden, daar kan ik me niet druk over maken. Alleen: als het zo uit mocht komen, schrijf eens abbegaat in plaats van ‘gehuch’ – zoiets maakt de tekst spannender (hoe dan?) en Limburgser.
Nou zijn er misschien mopperkonten die zeggen: waarom niet abbelaok, voor Limbo’s die niet van gaat spreken. Dat mag zeker, alleen: dat is een beetje blind vertalen. Het woord abbegat – hebben we gezien – dateert zeker uit de zeventiende eeuw: een sluikwoord voor de hel; niet iedereen durfde het woord ‘hel’ uitspreken. Laat maar: wie heeft het nog over de hel?
Wel over duivels, denk ik, en niet alleen de Rode. Een zinnetje anno 1620 (beetje aangepast): Loop met jouw leugens in abbe-gat (…) Hiermee zal ook de hel bedoeld zijn, maar dan de hel als ‘gat van de duivel’, want ook het woord abbenaars kwam voor. Was dat dan het gat van de Boze? Of heeft de hel een anus? Schijt de hel? Daar is over geredetwist. Taalkundigen wezen op het woord abis, dat in het Middelnederlands ‘afgrond’ betekende, zoals het Engelse abyss nu nog, en dus de hel. Het Frans heeft daarvoor abysse, buur Italiaans (n)abisso.
Wat is dit: pronken met wat ik opzoek? Nee – maar ik geniet hiervan, Lust am Text. Verder dus. Aan de andere kant van de huidige oostgrens stonden herbergen die namen hadden als Nobiskroog (denk aan nabisso). Grens-afgrond-duivel, daar zijn verhalen te vinden, misschien wel de haokeman, een engerd die kinderen met een haak het water in trekt.
Ik was zo druk met verhalen verzinnen dat ik de ietwat geschreeuwde vraag ‘Wat?’ (ik had wat gemonkeld) beantwoordde met: ‘Abbegat!’ Niet erg origineel. Ik hoorde vroeger vaak een variant: Paersgaat is ummer naat van sjmerges vreug wies saoves laat. Juist: als wij kinderen een volwassene niet begrepen, moesten we netjes vragen: wat zegt u, oom Jaap?
Dit is aflevering 24 van de rubriek Lidioom. Alle voorgaande afleveringen kunt u terugvinden in ons archief. In de eerste serie van 15 afleveringen wordt ook uitgelegd wat de bedoeling van Lidioom is.