Lidioom: Drinkes en andere mondkost

Het woord bakkes hebben we nu wel gehad. In de allereerste aflevering stonden twee woorden die er enigszins op lijken: roukes en drinkes. Woorden op -es weliswaar, maar ze hebben niet veel met gebouwtjes (bak- en duifhuis) te maken; het zijn geen broertjes zogezegd, hooguit neven.

Het gaat om woorden als aetes, drinkes, roukes en sjtaokes (iets om te stoken). Typisch Limburgse woorden, vind ik. En mooie: zie vertalingen als ‘eetwaar’ (met als synoniem ‘mondbehoeften’),  ‘rookwaren’ en ‘drinken’. Ik zag dat ‘drinken’ in de ANS (Algemene Nederlandse Spraakkunst) ook bij de woordvorming staan: heb je het drinken al uit de koelkast gehaald? Opmerking. Ik denk dat het Engelse drinks ontstaan is omdat ‘drank’ vandaag de dag vooral voor (wat veel) alcohol staat. ‘Hij zat met drank achter het stuur’ betekent: dronken.

Een deel van deze woorden reken ik tot de verzamelnamen. Voor de duidelijkheid: dat ‘drinken’ hierboven lijkt me géén verzamelnaam, want het zal om bekende dranken gaan; HET drinken dus.

Een moeilijke vraag: hoeveel van deze woorden zou het Limburgs hebben? Een paar heb ik vermeld in mijn boekje Moeles van de sjalevaeger – dat moeles is wel een verzamelnaam; ‘praatjes’ zou je kunnen vertalen. En als dát woord kan, waarom dan kalles niet? Ik  verzin: nieks van aantrekke Huub, det is neet mier es kalles van get waswiever – niet meer dan wat gezwets van kletstantes.

Nog meer? Het oude woordenboek van Tegelen heeft brómmes en oetsjoebes, allebei met de betekenis: berisping, uitbrander (sjoebe is schelden). Ik zag dat brómmes in de nieuwe druk geschrapt was. Geen probleem: ik heb nog telles in de aanbieding, een prachtig nieuw woord van een van mijn zwagers. Bij het kaarten veroverde hij  met een hoge troef een onnozele boer (één punt slechts); argument: det is ouch telles, ofwel: alles telt.

Er zullen nog wel meer van deze woorden zijn. Wie kent een paar nieuwe? Jullie krijgen flink wat tijd om na te denken (en in te sturen: redactie@veldeke.net), want de volgende echte Lidioom verschijnt eerst volgend jaar, donderdag 17 januari. Volgende week heb ik een kleine kwis: de vraag naar de betekenis(sen?) van een geheimzinnig woord.

Dit is de 14e en voorlaatste aflevering van de eerste serie van Lidioom. Eerdere afleveringen kunt u hier teruglezen. Half januari 20019 start een tweede serie Lidiooms.