Lidioom: Gerijds op de avenue

Mozart en een harmonie: dat is muziek. Klanken. Lidioom bemoeit zich evenwel niet met de klankrijkdom van het Limburgs. Ook de nauwkeurig juiste uitspraak van woorden en het zogeheten zangerige van het Limburgs worden buiten in de houtopslag gelegd. Het zangerige betekent dat klinkers en tweeklanken twee toonhoogten kunnen hebben: de stoot- en sleeptoon; de sleeptoon veroorzaakt die zangerige indruk. Verder: al dat gedoe over spelling heeft weinig met eigenheid te maken.

Gedoe? Zeker. Pagina’s, uren vol discussies over hoe woorden precies geschreven moeten worden zijn verspilde moeite. Maar niet altijd. Ik heb vaker gehoord dat het Limburgs ‘oos voortaal’ is. Oh ja? zeg ik dan. Wie geven jullie dan te eten? Limburgs vore betekent namelijk: voeren, voederen. Ik kies (met het woordenboek van Valkenburg) voor veurtaal, want Nederlands ‘voeren’ in de betekenis ‘(ge)leiden’ is veure. Daarom dienen Limburgers het niet over voortuge te hebben; dat zijn voedertuigen.

Een prima woord voor voertuigen is gevaers: dingen die jou varen, vervoeren. Letterlijk vertaald is gevaers: *gerijds, niet ‘gerij’ want dat gaat alleen over het rijden – er worden geen voertuigen mee bedoeld. Dat gevaers zal wel een ouderwets woord gevonden worden. Waarom? Mag men (in Limburg) een Tesla en een Porsche die achter elkaar in een avenue geparkeerd staan geen ‘gevaers’ noemen? By the way: we hebben nog een duo werkwoorden die alleen verschillen in de klinkers O en EU. Komt later nog. Al een idee?

Hoofdzaak van het (L)idioom zijn de bijzondere woorden, zegt de v. Dale. Je denkt dan al gauw aan onbekende woorden als wientemper of garepaap, (allebei betekenen ze libel), zeker niet aan veure en vore; deze woorden reken ik tot het Lidioom omdat ze zo op elkaar lijken maar een andere betekenis hebben. Ze horen misschien in een idiomaticum Limburgs-Nederlands te staan.

Idiomaticum? Dat is een (school)boek over de juiste betekenis van woorden, bedoeld voor vertalers, studenten maar niet op de eerste plaats voor auteurs. Wie echter vertaalt Nederlandse boeken, gedichten of teksten in het Limburgs? Voor het omgekeerde is een idiomaticum misschien zinnig. Er zijn zat Limburgers die – aan de taal te zien – hun zinnen in het Nederlands bedenken en ze dan een platte broek aantrekken. Porsches en Tesla’s verschijnen als ‘dure voortuge’; toelichting: voor- is verkeerd, en dure moet duur zijn, al is een duur in een deel van Limburg een stier.  

Volgende week over schoolboeken die vaak idiomaticum genoemd worden.   

Reageren? Schrijf naar redactie@veldeke.net

 

Dit is de derde aflevering van de wekelijkse rubriek Lidioom. Eerdere afleveringen kunt u hier teruglezen.