Lidioom: Hoofddoek met vlekken

De woorden vlek en plek zijn verre verwanten, zei ik vorige week. Ik haalde er Karel de Grote bij, van wie wij Limburgers allemaal af zouden stammen, wordt wel beweerd. Misschien wat ver gezocht, hoewel de familie Plek woorden telt die misschien 3000 jaar oud zijn. Nou en? Ik heb het liever over de betekenis. Welnu: als familiekenmerk hebben ze de betekenis (opper)vlak, zoals de verre neef ‘plag’, zode. Zijn G zal eerst een K geweest zijn; vergelijk rök en rug. Ik ga die woorden niet allemaal noemen, ik speur vooral naar afwijkende Limburgse woorden.

Eer ik daarmee begin moet ik even terug naar de vorige week. Ik constateerde dat het woord ‘vlek’ nauwelijks te vinden is in de Limburgse woordenboeken: we hebben het over plek. Ze zijn echter niet uitwisselbaar. Het Maastrichtse vlekke (besmettelijk zijn) kan me niet naar het boerenland brengen als plekke, want dat betekent plakken, kleven.

Dat leverde verwarring op. Zou dan de zin: kiek oet, witte kleier vlekke nagal gauw (wit is besmettelijk) geen goed Limburgs zijn? Natuurlijk wel, en dat vlekke is taalverrijkend, ook al zou het uit het AN stammen – wat niet hoeft. Het is een lastige familie. Vlekt een pas geverfde deur? In het Limburgs wordt gezegd: die guf aaf (geeft af); dan krijg je ein nutte plek op je witte kleed. Hier kun je moeilijk (een lelijke) plek zeggen in het Nederlands, want hier betekent plek ‘plaats’(denk ik). Daarentegen is een blauwe plek wel aanvaard Nederlands.

Na deze onderbreking is het hoog tijd voor Limburgse woorden die echt andere betekenissen hebben als in het AN, zoals plak, dat ‘doek’ betekent. Denk aan de beroemde en ook wel verguisde sjóttelsplak  (vaatdoek), ooit gekozen als mooiste Limburgse woord. Een woord als een vlak. Even groot zowat is de maalplak (zakdoek, Weert en omgeving). Nog groter is de kopplak (hoofddoek), die meestal gewoon plak genoemd wordt. De grootste plak vindt men vooral in Noord-Limburg: een grote akker. Helaas: nu moet het beloofde woord plakke nog een week wachten.

Dit is editie 26 van de wekelijkse rubriek Lidioom. Alle voorgaande afleveringen kunt u terugvinden in ons archief.