Lidioom: Kavelen met Mark Rutte

Overmorgen gaat het kavelen in Sevenum verder. Voor de duidelijkheid: kavelen is het zogeheten uitschieten van het OLS (Oud Limburgs Schuttersfeest). Dat OLS is soms een uitputtingsslag: het duurt tot er nog maar één schutterij over is die nooit gemist heeft. Die strijd noemen we kavelen, een oud Nederlands woord waarvan de eerste betekenis gewoon ‘loten’ is. Loten met stokjes die gemerkt waren – vroeger dan. Wat men kreeg, een stuk grond bijvoorbeeld, heette (en nu nog) een kavel.

Kavelen is zeker geen apart Limburgs woord. Het werd voor 1500 al gebruikt, en heeft verschillende betekenissen. Het kavelen van het OLS wordt zo verduidelijkt: een beslissende strijd tussen partijen die gelijk geëindigd zijn.

Ik denk dat deze betekenis buiten Limburg nauwelijks bekend zal zijn. Al eens aan mogen treffen in sportverslagen? Daarom heb ik me afgevraagd: kunnen we dat woord buiten die drie weken van het OLS nog gebruiken?

Ik probeer wat. Een paar jaar geleden schreef ik: det gedoons euver ’t aafsjete van wilj verkes kavelt (zich) noe al maondje wiejer… Ik neem aan dat dat duidelijk is. En Angela Merkel, Mark Rutte en collega’s die wekenlang vergaderden over de nieuwe baas van Europa: mag men dat kavelen noemen? Why not?

De vorige week vroeg ik of jullie met een sjöt of eine sjötter naar Sevenum zijn gegaan. Een sjötter is duidelik, maar die sjöt? De Vallekebergsen Dieksjenaer heeft beide woorden.  Eine sjötter is een ‘schutter’, en als geacht lid van de schutterij ook nog beschermer. AN ‘schutten’ betekent ook beschermen – denk aan een schutting, beschut wonen of de Bond Heemschut.

Heeft het Limburgs daar wel een eigen woord voor? Paul Prikken zegt in de Taal van de Maas: sjötse – vergelijk Duits schützen. Het woordenboek van Sittard heeft dat woord ook, met de betekenis BEschutten. Niet zo actief. Ik vind daarom dat  sjötse vaker gebruikt moet worden. En zeker de uitdrukking keze (kiezen) of kavele. Tot slot het prachtige woord achteropsjöt: de laatste man van het zestal, de man die de beslissing kan brengen.

 

Lidioom is een wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Alle voorgaande afleveringen vindt u terug in ons archief.