Lidioom: Krom Limburgs

De baom is gelag: de bodem is gelegd, zo besloot ik de vorige keer. Een bruikbare uitdrukking, vind ik – in het Limburgs. Ik kijk vreemd aan tegen ‘de bodem is gelegd’: geen al te levend Nederlands. De uitdrukking (uit het boerenleven) betekent: het begin is gemaakt. Even snel. Ik zou op die bodem wat gaan stapelen. Welke bodem? De speciale bodem voor een graanmijt, buiten in het veld. Een beschermlaag, dat het graan erboven niet rot zou worden. Voor wie nog interesse heeft: die laag bestond uit stro of riet. Soms  takkenbossen, als de grond erg nat was.

Mooi maar er worden geen graanmijten meer gezet. Wat heeft dit dus met Lidioom te maken? Nou: berme ofwel opstapelen, optasten, komt nog. En wie meent: dat is toch allemaal voorbij, moet eens aan uitdrukkingen uit de zeilvaart denken; die gebruiken we nog steeds. En het Middeleeuwse harnas? Een dichter die dood aan zijn bureau gevonden wordt, is in het harnas gestorven. Harnas – waar kun je dat kopen? Er is meer. Met carnaval krijgen stevige vierders het advies zich een goede bodem in de maag te leggen. Nou, meneer X begint te schransen en na vijf minuten zegt hij: ik begin al bodem te voelen.

Wie dit wat ongemakkelijke taal vindt: Limburgs is bepaald geen vertaald Nederlands. Je kunt ook verkeerd vertalen. Baom betekent bodem, maar het is absoluut geen bodem in de betekenis ‘aarde’ of ‘grondgebied’. Een gids die doceert dat de löss een bijzondere baomsaort is, spreekt klakkeloos vertaald Nederlands. Ik noem dat vertaals, en dat rijmt niet voor niets op Koeterwaals.

Een mooi voorbeeld nog. Jaren geleden stond in het tijdschrift van Veldeke de aanduiding cultuur van eige baom. Ik riep meteen: die cultuur, dat zijn scheten. Ik zag meteen baom als achterwerk. Criticasters kunnen Limburgs sprekenden van alles en nog wat verwijten: achterstand, chauvinisme, Blut und Boden, maar baom in de betekenis ‘grond(soort)’ bezigen we niet. En als we de grens over gaan, zijn we niet op vraemde baom. Volgende week bodemen we nog wat dieper.

 

Dit is de zevende aflevering van de rubriek Lidioom. Alle voorgaande afleveringen kunt u hier nalezen.