Lidioom: Nieuwe groenten: moeskoel en bloommoos

Vroeger had je komische koppels als d’r Tunnis en de Sjaele (Keulen),  de Dikke en de Dunne, en de Hollanders deden het met Snip en Snap. Ik doe daar de tweeling Kwallef en Moostem bij. Geen eeneiige tweeling: broertjes. Ach, het zijn gewoon synoniemen. Deze tweeling vindt men vooral in Zuid-Limburg. Óns Rooj (Stramproy) heeft al de Mooshoofpaadzengers; schitterende naam: zoek die mensen eens op. Maar komt dat ‘Mooshoof’ niet van moostem? Zeker niet, denk ik: moostem lijkt een verkorting van moesTUIN.

Hollands dus? Kom nou: het prachtige woord kwallef is een verkorting van KOOLhof, en het Maastrichtse Mooswief vindt ‘kool’ geen goed Limburgs. Kom nou! Bloemkool kennen we zeker niet als *bloommoos (letterlijk: bloemmoes). En wat verkocht het Mooswief? In haar woordenboek staat: moos = moes, en kool (groente, geen steenkool)  = kuul. En dan heb ik verder nog keul in de aanbieding: koolplantjes.

Dat zit zo. Ik heb vaker geschreven over mijn meest geliefde kool: spitskool ofwel sjepeng. In Maastricht hoor ik sókkermoos (suikerkool), hoewel dat sjepeng van Franse oorsprong is. Het zou afkomstig zijn van chou pain ofwel kool (chou) die op een brood(je)  (pain) lijkt, zei men mij ooit. Goed gezien, dacht ik, vooral als men de onderste bladeren weghaalt.

Ik was bijna tachtig toen ik bij de Avebe een bakje met koolplantjes kocht, en wel spitskool of: chou pointu, gespitste kool. Wij hebben die naam dus wat mishandeld, de Hollanders gewoon vertaald. De herkomst vond ik nergens.

Nu moet ik het nog even over het woord keul hebben. Het woordenboek van Sittard onthult: krul- of boerenkool – dus een koolSOORT. Krulmoes? De boeken van Valkenburg (kuèl), Tegelen (koeël), Thorn (kuuël) geven gewoon het eigen woord voor de verzamelnaam ‘kool’, net als dat van Maastricht.

En Swalmen? Daar staan ze achter mij: keul zijn gewoon koolplantjes. Oef: na al die hitterecords zullen volgende week de rapen wel gaar zijn.

Lidioom is een wekelijkse rubriek over het eigene van de Limbugse taal. Over bijzondere woorden en bijzondere uitdrukkingen. Alle voorgaande afleveringen kunt u terugvinden in ons archief.