Lidioom: Nieuwjaar afwinnen

Sylvester vandaag. Weten we nog wie dat was? Ach, ik had even willen pauzeren met Lidioom, maar nee: liever wil ik jullie de nieuwjaar afwinnen.

Hoe? DE nieuwjaar? Ja: dat zeggen we zo. En afwinnen? Dat is een oud gebruik dat misschien niet meer bestaat. Of verscholen nog ergens in Noord-Limburg? Ik ken het vanuit Helden, maar daar staat het al niet meer in het  woordenboek.

Wel in dat van Venray: het iemand vóór zijn met hem/haar een Zalig Neejjaor te wensen. Dat was zoals mij verteld vooral voor de kinderen bedoeld. Als die eerder waren met hun wens dan vader, kregen ze een kwartje, later misschien wel een gulden. Afwinnen is hier dus in een uitdrukking gebruikt: sneller zijn dan iemand anders. Of: die ander vóór zijn.

Dat ‘afwinnen’ moeten we blijven gebruiken. Het hoeft geen levend wezen te zijn die afgewonnen wordt. Je kunt steeds nog zeggen, dus schrijven: vanmorgen hebben we het de zon afgewonnen; dat HET hoort erbij, maar heeft bijna geen betekenis. Vergeten?

Omgekeerd kan ook: jongens, de zon heeft het jullie duidelijk afgewonnen, voelenzers dat jullie zijn (luierikken). Wat me niet lekker klinkt: ze hebben een foetelfiets (elektrische) gekocht om het de oude dag af te winnen. Nee…

Volgende vraag: is dit wel kogelvrij Limburgs? Dat ligt natuurlijk niet aan aaf- versus af- lijkt me. Woord én begrip staan al in het  Woordenboek der Groningsche Volkstaal uit 1895. Ik citeer: Oorspronkelijk zooveel als: het eerst nieuwjaar wenschen en ʼt dus van den ander te winnen; vooral kinderen zijn er op uit om in dezen elkander en ook de overige huisgenooten vóór te zijn.

Ook de v. Dale heeft het nu, maar komen uitdrukking en gebruik nog wel voor? Ik heb ze nooit in krant of boek gezien, en daarom horen ze bij het Lidioom. Beslissend voor mij is vooral dat het Limburgs het werkwoord ‘winnen’ nog in de waarschijnlijk oudste betekenis gebruikt, die van ‘verkrijgen’; zegevieren is van veel later.

Ik bedoel hiermee: dat winnen laten we de volgende week winnen.

Reageren? redactie@veldeke.net of veldgewas@home.nl

Lidioom is onze wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Dit is inmiddels al weer aflevering 62. Alle voorgaande edities zijn terug te vinden in ons archief.