Lidioom: Spijker in de Bijlmer

In de vorige afleveringen van Lidioom kwamen een aantal nieuwe woorden voor – vooral woorden voor nieuwe zaken, zoals voor insecten die met de opwarming meegekomen zijn. Een ander voorbeeld: sjtoekdraod (letterlijk schokdraad) voor schrikdraad.

Er zijn ook heel wat eigen woorden voor internationale woorden gemaakt. De Duitsers hebben ‘televisie’ gewoon vertaald: Fernsehen. Geslaagd? Hmm. Ik denk dat het beter is om voor nieuwe dingen bestaande woorden te gebruiken. Dan belanden we wel overzee, bij het Engels. Verreweg de meeste moderne nieuwigheden zijn in Amerika bedacht en vervaardigd. Vraagje: waar hadden ze de woorden voor dat nieuwe vandaan moeten halen? Uit het Spaans? Frans?

Als voorbeeld het woord mail: dat was de briefpost; daar is een E voor geplaatst en; je had een woord voor digitale post. Dat hadden we ook kunnen doen: heb je mijn maals niet gekregen? Maals? Maalt die kerel nu? Nee. Hij had wel een knoop in zijn maalplak gelegd om dat woord niet te vergeten.

Maalplak: in het Weerter land is dat de zakdoek, een plak (doek, denk aan de kopplak van Wilders) die in een maal zit. Dan weten we nog niets, maar een maal is een zak – broekzak, leren tas. Een tas als die van de postbode – vroeger en nu nog. De Engelsen  noemden de inhoud van die tas ook mail (maal), en vervolgens werd dat de dienstverlening zelf: (post)mail. Wie dat niet gelooft: maal naar veldgewas@home.nl.

Een andere zak als bewaarplaats, maar dan heel groot is de Duitse Speicher: een bewaarplaats, voor veldvruchten, graan; een soort zolder. Dat woord is daarna ook gebruikt voor het werkgeheugen (bewaarplaats) van de computer. Speicher, een woord dat het Limburgs ook kent: sjpieker, een soort zolder, bewaarplaats (in een boerderij) waar vooral het gedorste  graan bewaard werd.

Het woord sjpieker heeft het Nederlands bewaard in ‘bijspijkeren’: meer gegevens, data (van geschiedenis, wiskunde) opslaan in je hersens. In het Limburgs zou dat woord, sjpieker (zeker niet ‘spijker’) nog best te gebruiken zijn. Mijn moeder deed dat; toen ik in de Bijlmer woonde zei ze wel eens: hoe vergaat het je op die sjpieker.

Reageren? Schrijf naar redactie@veldeke.net

Lidioom is een wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Lidioom is aan zijn tweede jaargang begonnen. Alle voorgaande afleveringen zijn terug te vinden in ons archief.