Lidioom: Zeem in het Kruithuis

Nog juist op sinterklaasdag zelf, de zesde dus, arriveerde een mail met een veertig woorden op -es. Een mooie verrassing. En een mengelmoesje van dergelijke woorden. Er zaten nog niet genoemde woorden van het type ‘bakkes’ bij, zoals sjietes, kakkes en (Valkenburgs) sjroapes, oftewel ‘stroophuis’. Veel boeren stookten zelf hun zeem, ziepnaat, sjroep of kroed: allemaal woorden voor stroop. We zien dat deze manier van woordvorming geen automatisme is, want woorden als ziepnates of kroetes lijken nauwelijks mogelijk. Wel kroetes, maar dat kan ook een echt kruithuis zijn. Edoch: hoeveel van die ontploffingsgevaarlijke bouwsels had Limburg?

Ook van de categorie ‘drinkes’ kwamen nieuwe woorden. Ik denk daarom dat er een onderverdeling nodig is. Woorden als drinkes, roukes en – vooruit – (vr)aetes en zoepes heb ik een soort verzamelnamen genoemd. Een woord als pakkes daarentegen is anders. Het staat in het woordenboek van Sittard – zonder verklaring, maar met dit voorbeeld:  aan die vrouw haet me pakkes. Grip – verduidelijkt Yuri Michielsen, die een reeks woorden op -es instuurde. Hij werkt aan een corpus, verzameling van geschreven Limburgs. Zelf heb ik eens vattes gebruikt: dat wat men BEvatten kan, dus: bevattingsvermogen.

Juist – en dan zijn nog woorden ingestuurd die niets met bakkes en drinkes te maken hebben. Prachtige woorden als berves (barrevoets), lempes (lange sjlungel), poetes (bloedworst) en wuiles, een  manspersoon die een beetje afwijkt, hoewel wuiles niet overal dezelfde betekenis heeft. We gaan verder met alwaekes van Els Diederen; dat is verwant aan aldaags (hae haet zien aldaagse bóks aan), almaondjs (?) en aljaors – liever is mij sjaors, hoewel die woorden niet door elkaar te gebruiken zijn.

Ik besluit met woorden als loupes of fietses. Horen die hierbij wanneer ze een tegenwoordig deelwoord zijn? Ik verzin: loupes zal dat zeker twee uur zijn. Wat moeten we hier nu mee? Heel kort: ik ben niet bezig aan een grammatica; mij gaat het om ideeën voor beter, mooi, opvallend Limburgs.

Dit is de laatste editie van de eerste serie van de rubriek Lidioom. Eerdere afleveringen kunt u hier nalezen. Volgende week hebben we nog een prijsvraag en daarna gaat Lidioom een paar weken met vakantie. Op donderdag 17 januari start de tweede serie van deze rubriek.