Lidioom: Abtritt vol petflessen

Paar dagen later als gewend. Niemand naar het Malieveld getogen…   Ik begin met een nagekomen woord voor kamer honderd of plee: abee. Uit te spreken, adviseert het Woerdebook van Broenssem, als de letters A en B achter elkaar, zoals bijvoorbeeld ‘tabee’ – niet ab.

Nou is dat moeilijk anders uit te spreken. Uitspraak hoort bovendien niet bij (L)idioom. Kijk echter even: abee is een  verkorting van het Duitse Abtritt (plee), staat als verduidelijking erbij. Het ab van abtrit (Kerkraads, één T) kan betekenen dat men een trede naar beneden moest. Zou daarom een gewoon huuske ook wel ‘het gemak’ genoemd worden?

Terug naar abee, een heel bijzonder woord. Samengesteld uit het Duitse voorzetsel ab (af), maar dat ab wordt geschreven als abee, waardoor het een soort letterwoord wordt, een woord dat samengesteld is uit de beginletters van afzonderlijke woorden. Morfologie dus: hoe woorden opgebouwd zijn (zie afl. 11 e.v. – archief). Als voorbeeld zien we vaak ‘havo’ opgevoerd. Worden de letters van dergelijke woorden wel afzonderlijk uitgesproken, dan spreken we van initiaalwoorden, zoals btw of MVV.

Vergeet die term en ga met me mee een paar weken terug.  Ik lag lachend in bed. Journaal van half acht ’s morgens. Nieuw gedoe: de hele bodem vergiftigd door pfas. Oei, wat moesten die zo zorgvuldig Nederlands sprekende nieuwslezers daarmee? Ze probeerden pfas uit te spreken als…, ik weet niet wat ze in hun nood in gedachten hadden. Tegen de middag werd deze afkorting al uitgesproken als  peefas. Dat woord, zei de baas van de v. Dale, begint als een  initiaalwoord en gaat verder als letterwoord. Verwante woorden zijn: cd-rom en petfles. Niet vragen waar die pet voor staat. Gaan we hertalen als patsjfles (patsj = pet). Ik het wel even opgezocht: polyethyleentereftalaat.

Allez, ik wil niet eindigen met dat woord; daarom nog twee  prachtige huiswoorden (was ik mee bezig). Allereerst hoesheugde (letterlijk huishoogte), dat meestal een beetje negatief gebruikt wordt: hoesheugde bäökend (huilend). En voor een verhaal dat vroeger speelt: denk aan de hoesheljerse ofwel huishoudster.

Lidioom is onze wekelijkse rubriek over het eigene van de Limburgse taal. Alle eerder afleveringen zijn terug te vinden in ons archief.