Lidioom: Paam in het raam

Morfologie dus – deel EEN. Morfologie: een woord dat niet vaak voorkomt, hoewel het gebruikt wordt in de biologie, de geologie (hoe zit de bodem van Moeder Aarde in mekaar), en waar het hier om gaat: de taalkunde. Het woord is door de Duitse dichter Goethe bedacht, en komt van het Griekse woord voor ‘vorm’ – dus is morfologie vormleer. Meer speciaal: hoe zitten woorden in mekaar. 

Het woord ‘woord’ is een woord, maar niet samengesteld of geleed, zoals dat ook wel heet (denk aan ledematen). Er zijn geen uitsteeksels aan voor- of achterkant. Het woord ‘woordenboek’ is wel samengesteld, en wel zoals wellicht een miljoen andere woorden: twee of meer zelfstandige naamwoorden aan elkaar geplakt. Ik zat in mijn moestuin toen ik dit schreef, keek hoe de boerenkool in de novemberzon stond te pronken en verzon: boerenkoolwonder. En wat is aan het woord ‘overheid’ niet allemaal vast te plakken; de nu kennelijk goedgekeurde Stint is een overheidsbolderkar.

Verder lezen graag: met dergelijke plaksels houdt de morfologie zich nauwelijks bezig. Ook niet met zogeheten ongelede woorden als  ‘woord’ zelf. Nou ja, dat is opgebouwd uit klanken, willekeurige klanken. Maar waarom bestaan de woorden raam en haam (die blijft hardnekkig om mijn nek hangen) wel, en paam, maam en waam niet? Wat betekent hier het begrip bestaan? In een woordenboek staan, voldoet dat? Misschien komt die vraag nog eens aan de orde als ik me afvraag waarom gaam, vaam en z(j)waam niet tot de Nederlandse woordenschat gerekend worden. Gaam is niet zo bekend, wie weet alleen in Roermond: toonbank, maar ook toog, tapkast; een vriendenclub aldaar heet de Gaamvrunj.

Interessanter zijn woorden met voor- en achtervoegsels. Hoe zit dat bijvoorbeeld met ongeregeld en ontregeld? Helaas: daar geeft de morfologie geen antwoord op: er wordt slechts geconstateerd hoe woorden in mekaar zitten. Het waarom – ach ja: waarom zijn onze vingers netjes verdeeld over de handen. Zou het niet makkelijker geweest zijn als we aan een hand zeven vingers hadden, aan de andere vier? 

Deze aflevering van Lidioom is ook in het Limburgs te lezen. Alle eerdere afleveringen van deze rubriek kunt u hier nalezen.